Rechten van de verdachte

In een rechtsstaat zoals Nederland is het waarborgen van de rechten van een verdachte van cruciaal belang. Deze rechten zijn niet alleen essentieel voor het beschermen van de individuele vrijheid en integriteit van de verdachte, want ze vormen ook de basis van een eerlijk en rechtvaardig rechtssysteem. Een verdachte wordt beschouwd als onschuldig totdat het tegendeel wettelijk bewezen is, een principe dat bekendstaat als 'presumptie van onschuld'. De rechten van een verdachte omvatten onder andere het recht op een eerlijk proces, het recht op rechtsbijstand door een advocaat en het recht om te zwijgen. Deze rechten zorgen ervoor dat verdachten niet onrechtmatig worden behandeld en bieden een waarborg tegen willekeurige en ongefundeerde vrijheidsberovingen.t

Rechten van de verdachte in Nederland

De bovenstaande Europese rechten zijn veelal minimumrechten die door de lidstaten en de rechtspraak verder kunnen worden aangescherpt. Dit wil zeggen dat verdachten in sommige landen, bijvoorbeeld in Nederland, meer rechten kunnen hebben dan hierboven is weergegeven. Inzicht in de belangrijkste rechten van verdachten in Nederland is daardoor op zijn plaats. Een aantal zaken worden hieronder toegelicht.

Informatieblad voor de verdachte

De Europese richtlijn schrijft voor dat een verdachte recht heeft op informatie. Daarvoor zijn specifieke informatiebladen opgesteld met daarin een informatieve mededeling aan de verdachte. Er is een informatieblad voor volwassenen, volwassenen die zijn aangehouden in verband met een Europees aanhoudingsbevel en minderjarige verdachten die worden verdacht van een strafbaar feit. Deze informatiebladen zijn niet alleen in het Nederlands beschikbaar, maar ook in talloze andere talen. Het gaat daarbij niet alleen om Europese talen, maar bijvoorbeeld ook om Vietnamees, Somalisch, Sranantongo en Papiaments. Hieronder kun je deze informatiebladen in het Nederlands raadplegen.

• Informatieblad voor volwassenen

• Informatieblad voor volwassenen (Europees aanhoudingsbevel)

• Informatieblad voor minderjarigen (12 tot 18 jaar)

Rechten van verdachten

In Nederland heeft een verdachte een aantal rechten die sterk overeenkomen met de reeds eerder aangehaalde Europese rechten. De belangrijkste rechten van Nederlandse verdachten zijn hieronder weergegeven. Houd er rekening mee dat de officier van justitie soms mag afwijken van deze rechten. Zo kan het dat je tijdelijk niemand op de hoogte mag stellen van de vrijheidsbeneming of dat je bepaalde stukken niet mag inzien. Daarvoor heeft men goede redenen nodig.

• Recht om te weten van welk strafbaar feit men wordt verdacht

• Zwijgrecht (recht om vragen niet te beantwoorden)

• Recht om voor het eerste verhoor met een advocaat te spreken

• Recht op aanwezigheid van de advocaat tijdens het verhoor

• Recht op dringende medische zorg of medicijnen

• Recht om een derde op de hoogte te stellen van de vrijheidsbeneming

• Recht om het consulaat of de ambassade op de hoogte te stellen

• Recht om stukken in te zien

In de praktijk wordt er standaard een advocaat ingeschakeld als je verdacht wordt van een zeer ernstig strafbaar feit, bijvoorbeeld moord. Bij andere strafbare feiten kun je zelf kiezen of je al dan niet een advocaat wil inschakelen. Bij ernstige strafbare feiten zal de politie ervoor zorgen dat er een advocaat wordt ingeschakeld, bij minder ernstige strafbare feiten dien je zelf een advocaat te benaderen. Als je hebt aangegeven geen beroep te willen doen op een advocaat, kun je daar op een later moment in ieder geval op terugkomen. Je kunt nooit definitief afstand doen van bijstand door een advocaat.

Rechten van minderjarige verdachten

Verdachten tussen de 12 en de 18 jaar kunnen in Nederland ook worden gearresteerd of verhoord. De politie moet dan vertellen waarvan je wordt verdacht en een advocaat voor je regelen. De politie moet ook de ouders informeren dat het kind is aangehouden en van het verdere verloop van het onderzoek. De hulpofficier van justitie zal de minderjarige verdachte op de hoogte brengen van zijn rechten en zal vragen stellen, waarbij de minderjarige verdachte een zwijgrecht heeft. Ook heeft de minderjarige verdachte recht op een gratis doktersonderzoek, waarbij de dokter nagaat of hij of zij in staat bent om een verhoor of politieonderzoek te ondergaan. Verder heeft de minderjarige verdachte recht op een vertaler of tolk. In ieder geval mogen de ouders (of voogd of verzorgers) de minderjarige verdachte bellen en bezoeken. Er mag ook een vertrouwenspersoon aanwezig zijn tijdens het verhoor, hoewel men dit in samenspraak met de officier van justitie soms kan weigeren.

Recht op een advocaat en de rechtsbijstandverzekering

Een rechtsbijstandverzekering kan nuttig zijn voor wie wordt verdacht van een strafbaar feit. Of de rechtsbijstandverzekering dit al dan niet dekt, is afhankelijk van de specifieke polis en de aard van de zaak. In gevallen waarbij de verdachte onopzettelijk betrokken is geraakt bij een strafbaar feit, zoals een verkeersongeval met letsel, zal de verzekering veelal juridische bijstand bieden. De verzekering geeft de verdachte de mogelijkheid om een advocaat te kiezen. Echter, bij opzettelijk gepleegde misdrijven is er doorgaans geen sprake van een dekking. Soms kan het ook dat men eerst vergoedt en later, wanneer vast komt te staan dat je schuldig bent, de betaalde sommen terug zal vragen. Als je twijfelt over de dekking van je rechtsbijstandverzekering, is het aan te raden om dit door te geven aan je advocaat. De advocaat zal dan voor jou nagaan of de rechtsbijstandverzekering al dan niet dekking verleent en tot welk bedrag. De advocaat kan ook nagaan of je in aanmerking komt voor gesubsidieerde rechtsbijstand.

Verloop van het proces en rechten van de beklaagde

In het Nederlandse strafrecht is er een duidelijk onderscheid tussen een verdachte en een beklaagde. Een verdachte is iemand die door de politie of justitie wordt beschouwd als mogelijk betrokken bij een strafbaar feit. Deze status verandert in die van beklaagde zodra de zaak voor de rechter komt. In deze fase van de procedure staat de persoon formeel terecht voor de ten laste gelegde feiten. Zowel verdachten als beklaagden hebben specifieke rechten. Deze rechten zijn bedoeld om een eerlijke en rechtvaardige behandeling te garanderen, zoals het recht op rechtsbijstand door een advocaat, het recht om te zwijgen en het recht om bewijs te toetsen en getuigen te ondervragen.