Onderwijsrecht in Nederland

Basisonderwijs

Dit onderwijsniveau omvat het basisonderwijs en het speciaal basisonderwijs. Het is het reguliere onderwijs dat kinderen van vier tot twaalf jaar genieten. Hiervoor gaan kinderen naar een basisschool. De doelen van het basisonderwijs of het primair onderwijs zijn opgenomen in de Wet op het primair onderwijs. Dit omvat doelen op het gebied van onder meer rekenen, wiskunde, taalvaardigheid, wereldoriëntatie, creatieve ontwikkeling, bewegingsonderwijs, sociaal-emotionele ontwikkeling en levensbeschouwing.

Voortgezet onderwijs

Het voortgezet onderwijs bestaat uit vier opleidingen, namelijk het praktijkonderwijs, het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo en lwoo), het hoger algemeen voortgezet onderwijs (havo) en het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (vwo). Dit is het onderwijsniveau dat volgt op het basisonderwijs. Het voortgezet onderwijs moet de student voorbereiden op het verdere onderwijs of op de arbeidsmarkt.

Middelbaar beroepsonderwijs

Het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) is een onderwijsvorm die uit vier verschillende niveaus bestaat (assistent-beroepsbeoefenaars, basisberoepsbeoefenaars, zelfstandig beroepsbeoefenaar en gespecialiseerd beroepsbeoefenaar). Het hoogste niveau geeft toegang tot het hbo. In tegenstelling tot bij het voortgezet onderwijs kent het mbo geen centraal examen en kan iedere onderwijsinstelling zelf bepalen hoe het examineert.

Hoger onderwijs

Het hoger onderwijs is de opleidingsvorm die op het voortgezet onderwijs volgt. Het bestaat uit het hoger beroepsonderwijs dat in hogescholen wordt onderwezen en het wetenschappelijk onderwijs dat aan de universiteiten wordt onderwezen. Het volgt juist als in de andere EU-landen de bachelor-masterstructuur. Dit is het gevolg van de ratificatie van de Bolognaverklaring.

Het onderwijsbestuur

Goed onderwijs kan niet zonder vakkundige bestuurders. Door middel van het accreditatiesysteem van de VvOB (Vereniging voor Onderwijsbestuurders) wordt er gewerkt aan de professionalisering bij onderwijsbestuurders. Onderwijsbestuurders worden aangemoedigd om elkaar te helpen en hebben recht op goede arbeidsvoorwaarden. Deze arbeidsvoorwaarden zijn grotendeels geregeld in een cao.

Oprichting van onderwijsinstellingen

In Nederland mag iedereen een eigen school oprichten en volgens de eigen overtuiging inrichten. Dit is zo opgenomen in de Grondwet. Een nieuwe school moet wel kunnen garanderen dat er voldoende kwaliteitsvol onderwijs wordt aangeboden. Daarom zijn er voorwaarden verbonden aan de oprichting van een nieuwe school. De oprichter moet ook kunnen aantonen dat ouders voldoende interesse hebben in de nieuwe school en er moet rekening worden gehouden met het bestaande aanbod van scholen die ook in de regio zijn gelegen. Als er aan alle voorwaarden is voldaan, komen nieuwe scholen in aanmerking voor bekostiging door de overheid.

Huisvesting

Studenten studeren niet altijd dicht bij huis of raken niet altijd even eenvoudig van en naar hun (hoge)school of universiteit. Daarom zullen ze mogelijk in de buurt van hun school moeten verblijven. De belangen van de student-huurder zijn anders dan de belangen van de klassieke huurder. Daarom zijn er in het huurrecht verschillende uitzonderingen opgenomen voor studenten. De duur van de huurperiode kan bijvoorbeeld afhankelijk worden gemaakt van de duur van de inschrijving voor een opleiding.

Leerplicht

Leerlingen van vijf tot zestien jaar zijn in Nederland leerplichtig indien ze in ons land wonen. Deze leerplicht start op de eerste dag van de nieuwe maand na de vijfde verjaardag. Hoewel we spreken over een leerplicht, is er in de praktijk sprake van een schoolplicht. De ouders kunnen de kinderen dus niet zelf onderwijs geven, daarvoor moeten de kinderen verplicht naar school gaan. In sommige gevallen geldt er echter een vrijstelling. Naast de leer- of schoolplicht bestaat er ook een kwalificatieplicht. Dit is geregeld in de Leerplichtwet 1969.

De Wet medezeggenschap op scholen (WMS)

De Wet medezeggenschap op scholen (WMS) regelt de medezeggenschap op scholen in zowel het primair onderwijs als het voortgezet onderwijs. Deze wet bevat de regels waaraan scholen in het kader van medezeggenschap moeten voldoen. Het gaat onder andere om de oprichting en samenstelling van een medezeggenschapsraad (MR), de organisatie van de medezeggenschap, de rechten van de MR, de facilitering en wat er moet gebeuren bij medezeggenschapsgeschillen.

Bekostiging onderwijsgerelateerde zaken

DUO, de Dienst Uitvoering Onderwijs, heeft verschillende taken. Hierbij is de studiefinanciering en de tussenkomst in de schoolkosten voor veel studenten misschien wel de belangrijkste. De beslissing van DUO is niet altijd positief. Zo kan DUO bijvoorbeeld een aanvraag afwijzen, een lager bedrag toekennen of zelfs geld terugvorderen. Studenten hoeven echter niet akkoord te gaan met beslissingen van DUO en kunnen bezwaar maken. Hierbij moeten ze wel rekening houden met een korte bezwaartermijn van zes weken.

Bindend studieadvies in het hoger onderwijs (BSA)

Aan het einde van het eerste jaar moet de universiteit of de hogeschool een advies bekendmaken. Daarin geeft men aan of de opleiding verder kan worden gevolgd. Dit advies is bindend. Bij een negatief advies wil dit zeggen dat de student de opleiding stop moet zetten. Universiteiten en hogescholen moeten daarbij wel rekening houden met allerlei regels. Zo worden bijvoorbeeld persoonlijke omstandigheden in rekening gebracht. Wanneer een student niet akkoord is met het bindend studieadvies is het mogelijk om hier bezwaar tegen te maken.

Overhoringen, toetsing en examens

In Nederland hebben we een lange toetstraditie. Toetsen, overhoringen en examens moeten garanderen dat de studenten de vooraf bepaalde doelstellingen behalen. Er zijn verschillende manieren om studenten te beoordelen, zoals schoolexamens en centrale examens, eindtoetsen, leerlingvolgsystemen, mondelinge overhoringen en dergelijke meer. De kernfuncties van examens en eindtoetsen zijn de kwaliteitsborging en de kwaliteitsbevordering. Desondanks staan toetsing en examens al langer ter discussie.

Het recht van ouders op informatie over hun kinderen

Nederlandse scholen zijn verplicht om informatie over het kind te geven indien een ouder daarom vraagt. De ouder heeft dan wel geen recht op inzage in het dossier, maar men mag wel belangrijke informatie inzien. Het gaat bijvoorbeeld om informatie met betrekking tot de schoolprestaties. Scholen bieden over het algemeen oudergesprekken aan om ouders op de hoogte te brengen over hun kinderen. Bij gescheiden ouders is het principe dat ouders elkaar informeren over belangrijke zaken over het kind. Ook een ouder zonder gezag heeft recht op informatie. Als de andere ouder de informatie niet geeft, kan men zich rechtstreeks tot de school wenden.

Toelating, schorsing en verwijdering van leerlingen

Ouders kunnen verzoeken om hun kind op de school van hun keuze te plaatsen. Hiermee kan een school akkoord gaan, maar men kan dit soms ook weigeren. Daaraan zijn wel voorwaarden verbonden. De school is bovendien bevoegd om leerlingen te schorsen of te verwijderen, bijvoorbeeld bij ernstig wangedrag van een leerling of van een ouder. Meestal ziet de school of de directeur dan geen andere uitweg meer. Om ervoor te zorgen dat dit alles goed en eerlijk verkoopt, zijn er duidelijke regels en procedures.

Wijzigingen binnen de organisatie

In het verleden kozen scholen voor klassikaal onderwijs met een uniforme aanpak. Later werd het individuele kind meer centraal geplaatst. De opvattingen over onderwijs veranderen doorheen de tijd, onder andere door nieuwe onderzoeksresultaten en wijzigende maatschappelijke invloeden. Dit zorgt ook voor wijzigingen binnen de organisatie van het onderwijs en van het schoolbestuur.

Bij het doorvoeren van veranderingen zal men een duidelijke strategie vastleggen en zal men rekening moeten houden met het veranderingsvermogen en het leervermogen van de teamleden van de schoolorganisatie. Ook de schoolcultuur is iets om rekening mee te houden. Soms is een verandering in het leiderschap noodzakelijk.