Wanneer is de werkgever aansprakelijk voor beroepsziekten?

Beroepsziekten zijn niet ongewoon. Na de eigen woning en het wegverkeer is de werkplek dan ook de gevaarlijkste plek waar iemand kan vertoeven. Blijf er weg, tenzij het niet anders kan. Jaarlijks sterven er ongeveer 4.000 Nederlanders aan een beroepsziekte. Kenmerkend daarvoor is dat 33% van de gerapporteerde beroepsziekten plaatsvindt bij mensen die ouder zijn dan 55 jaar. Ongeveer 75% is al gepensioneerd wanneer ze aan de beroepsziekte sterven. Beroepsziekten ontstaan dan ook vooral door een langdurige blootstelling aan bepaalde omstandigheden. Dat maakt het moeilijk om de klassieke aansprakelijkheidsleer toe te passen. Was het bij werkgever A, B of C? En wie is er nu aansprakelijk? Toch wordt de aansprakelijkheid bij beroepsziekten, net zoals bedrijfsongevallen, geregeld door artikel 7:658 BW. En dat brengt een aantal moeilijkheden met zich mee.

Schade lijden in de uitoefening van de werkzaamheden

Net zoals bij de aansprakelijkheid voor bedrijfsongevallen moet de werknemer bewijzen dat de schade ontstond tijdens de werkzaamheden. Dit wordt ruim geïnterpreteerd, waardoor een bedrijfsongeval ook tijdens de middagpauze kan plaatsvinden. Om een bedrijfsongeval aan te tonen, is het meestal voldoende om een verband aan te tonen tussen de verrichte werkzaamheden en de ziekte. Het is namelijk mogelijk dat een bedrijfsongeval niet tot één specifiek moment kan worden herleid en dat hoeft ook helemaal niet.

Bij sommige ziekten valt dit eenvoudig aan te tonen. Een voorbeeld daarvan is asbestose. Een werknemer moet dan het bewijs leveren dat hij gedurende zijn carrière veelvuldig aan asbest is blootgesteld. Denk ook aan een bakker die uiteindelijk bakkerseczeem krijgt of ortho-ergisch contacteczeem bij kappers.

Bij sommige ziekten is het bewijs moeilijker te leveren. Dat is bijvoorbeeld het geval bij een man die jarenlang gerookt heeft, werkte in de hematietontginning (blootstelling aan radon) en longkanker krijgt. En wat dacht je van iemand met een burn-out of bij gehoorbeschadiging?

Verband tussen gevaarlijke omstandigheden en de beroepsziekte

Hoe dan ook is het aan de werknemer, wanneer het een en ander voldoende wordt betwist, om met bewijzen te komen. De werknemer moet dan bewijzen dat, en in welke mate, hij gedurende de werkzaamheden aan gevaarlijke omstandigheden of stoffen is blootgesteld. Daarnaast moet de werknemer voldoende aannemelijk maken (bewijzen kan zelden of niet) dat deze omstandigheden de ziekte hebben veroorzaakt.

De vraag is vooral wanneer de werknemer het voldoende aannemelijk gemaakt heeft. Of beter gezegd: hoe groot moet de kans zijn dat de gevaarlijke omstandigheden de ziekte hebben veroorzaakt? Dat moet situatie per situatie worden bekeken, maar het staat wel vast dat een 100% causaal verband niet nodig is. Maar ook dat 17% causaal verband altijd te weinig is. Met deze cijfers schiet natuurlijk niemand op. Daarom zullen advocaten en verzekeraars altijd in de vroegere rechtspraak grasduinen, op zoek naar uitspraken in een soortgelijke materie. Zo wordt er bijvoorbeeld een ander percentage gebruikt voor het mesothelioom dan voor het carpaletunnelsyndroom. De Hoge Raad erkende eerder al dat er niet met percentages kan en mag worden gewerkt en er geval per geval naar de omstandigheden moet worden gekeken. Recht is per slot van rekening geen exacte wetenschap.

Zorgplicht van de werkgever

Zelfs als de werknemer erin slaagt om aan de moeilijke bewijslast te voldoen, betekent dat nog niet automatisch dat de werkgever aansprakelijk is. Er ontstaat slechts een aansprakelijkheidsvermoeden. De werkgever kan de aansprakelijkheid nog steeds ontlopen, maar dan moet hij wel aantonen dat hij aan zijn zorgplicht heeft voldaan.

Was de werkgever op de hoogte van het risico?

Een eerste manier om dat aan te tonen is door te bewijzen dat het risico voor de werkgever niet kenbaar was of kenbaar hoorde te zijn. Dus kon de werkgever de werknemer daar ook niet voor beschermen. Vooral de woorden “kenbaar hoorde te zijn” zijn daarbij belangrijk. De werkgever heeft per slot van rekening een onderzoeksplicht. Hij moet onderzoeken welke stoffen worden gebruikt, of deze schadelijk kunnen zijn et cetera.

Zelfs wanneer een risico niet bekend was en niet kenbaar kon zijn, is de werkgever overigens nog niet automatisch van zijn aansprakelijkheid ontslaan. Zo was het in het verleden gedurende een bepaalde periode wel duidelijk dat asbest bepaalde vormen van kanker kon veroorzaken, maar niet dat het ook longkanker kon veroorzaken. Toen oordeelde de Hoge Raad dat een werkgever die niet de maatregelen had getroffen om zijn werknemers tegen die andere vormen van kanker te beschermen, ook aansprakelijk was voor het onbekende risico op longkanker.

Wat als de werkgever wel op de hoogte was van het risico?

In dat geval is de werkgever nog niet automatisch aansprakelijk, maar moet hij het bewijs leveren dat hij wel alles heeft gedaan om de werknemer tegen deze risico's te beschermen. De factoren die hierbij een belangrijke rol spelen, worden de Kelderluik-factoren genoemd. Dit verwijst naar het Kelderluik-arrest waarbij de heer Sjouwerman, een leverancier van frisdranken, tijdens het sjouwen met de frisdranken een kelderluik open had laten staan waarna er iemand in het kelderluik viel. Uit het arrest volgden een aantal richtlijnen die helpen om de zorgplicht bij beroepsziekten te interpreteren. Zo is de zorgplicht van de werkgever groter als:

• De kans groter is dat een werknemer onvoorzichtig of onoplettend is en er daardoor een beroepsziekte kan ontstaan

• De kans op het ontstaan van een beroepsziekte groter is

• De schade groter is wanneer een beroepsziekte zou ontstaan

• De bezwaren t.a.v. het nemen van de maatregelen kleiner zijn (bv. kosten, praktische bezwaren enz.)

Andere manieren om de aansprakelijkheid af te wentelen

Om volledig te zijn, moeten we vermelden dat de werkgever in principe een aansprakelijkheidsclaim kan afwijzen door te bewijzen dat de werknemer opzettelijk handelde of bewust roekeloos was, wat heeft geleid tot de beroepsziekte. In de praktijk zijn dergelijke uitzonderingen echter niet erg relevant, omdat dergelijke situaties zeldzaam zijn en bovendien vrijwel onmogelijk te bewijzen zijn.

Proportionele aansprakelijkheidsleer

Wanneer de werkgever aansprakelijk is, wil dat nog niet zeggen dat de werkgever alle schade moet vergoeden. Tenslotte wordt de proportionele aansprakelijkheidsleer toegepast. Dat wil zeggen dat op basis van de kansverdeling slechts een deel van de schade aan de werkgever wordt toegewezen. Een verstokte roker die een asbestlong krijgt, kan zo tot maar 50% van de schade vergoedt zien omdat ook het roken een risico inhoudt. Zelfs andere factoren zoals een oude leeftijd, genetische aanleg et cetera komen hiervoor in aanmerking.

Belang van een goede verzekering

Voor de werknemer is er een moeilijke bewijslast, maar eenmaal de werknemer het verband tussen de ziekte en de gevaarlijke omstandigheden kan bewijzen, geldt het omgekeerde. Voor de werkgever is het vaak moeilijk om te bewijzen dat hij aan zijn zorgplicht heeft voldaan en ineens loopt de schade op. Vaak gaat het dan ook om een juridische veldslag waarbij een goede rechtsbijstandverzekering hoe dan ook raadzaam is.

Uiteindelijk is een goede aansprakelijkheidsverzekering voor bedrijven echt wel een must. Houd er rekening mee dat een ongevallenverzekering in principe geen beroepsziekten dekt omdat die ziekten niet het gevolg zijn van een ongeval maar van een langdurige blootstelling.