Aansprakelijkheid van ouders voor hun kinderen

Ouders aansprakelijk voor jong kind dat mept met een schep

In een uitspraak van 14 mei 2012 (ECLI:NL:RBSGR:2012:BW6816) is duidelijk te herkennen hoe streng de risicoaansprakelijkheid voor ouders is. In deze zaak speelden vier jonge kinderen in de zandbak op school. Daar heeft een van de jonge kinderen een schep gepakt en op het hoofd van een vijfjarige gemept, waarbij het vijfjarige kind een ernstig hersenletsel heeft opgelopen. De rechter vond dat de school geen fout had gemaakt. Er waren twee medewerkers die toezicht hielden over slechts twaalf kinderen en het had niet moeten verwachten dat een kind een schep zou gebruiken om op het hoofd van een vijfjarige te meppen. Daarom kwam de aansprakelijkheid volledig bij de ouders te liggen, zelfs op een plek waar zij geen toezicht kunnen houden over hun kind. Er werd zelfs niet eens de vraag gesteld of zij al dan niet ergens zijn gefaald in de opvoeding van hun kind.

Ouders aansprakelijk voor brandstichting door veertienjarige

Voor een mooi voorbeeld hiervan verwijzen we naar een uitspraak van Rechtbank Roermond op 20 juli 2005 (ECLI:NL:RBROE:2005:AU1696). Bij deze zaak was het bewezen dat een veertienjarige zich schuldig had gemaakt aan brandstichting, waarbij bossen riet, een tractor en een kar in vlammen zijn opgegaan. Hiervoor had de veertienjarige, een jongen met een geestelijke tekortkoming, van huis twee liter benzine meegenomen. Het is aan de ouders om te bewijzen dat ze alles hebben gedaan om dit gedrag van hun kind te belemmeren. De rechter vond dat zij hier niet in slaagden, net omdat de jongen een geestelijke tekortkoming had en zomaar toegang had tot benzine.

Ouders niet aansprakelijk voor schietpartij in Alphen aan den Rijn

Een bekend voorbeeld hiervan is de schietpartij in Alphen aan den Rijn in 2011. Toen schoot een 24-jarige man, Tristan, zes mensen dood en verwondde zeventien mensen in een winkelcentrum alvorens hij zichzelf van het leven beroofde. Tristan was altijd al een bijzondere jongen. Het was een stille leerling uit een keurig gezin. Hij had weinig vriendjes, maar hij had er wel. Op een klasfoto staat Tristan al eens alleen en trekt hij een gekke bek. Op zijn twaalfde gaat Tristan voor het eerst mee met de vader van een vriendje naar de schietbaan. Wapens zouden hem blijven fascineren.

Op zijn veertiende begint Tristan stemmen te horen. Als eerste is het God die tegen hem spreekt. Hij concludeert dat God fouten maakt en dat God zelf verantwoordelijk is voor het lijden van mensen. Vooral de kernramp in Tsjernobyl, voltrokken in zijn geboortejaar, schuift hij in de schoenen van God. Tristan komt tot de conclusie dat God slecht is. Gesprekken hierover met zijn ouders draaien enkel op ruzie uit.

Op zijn vijftiende begint Tristan met het tekenen van monsters en herschrijft hij het Heilige Woord. Hij wil met zijn tegenwoord aantonen hoe slecht God is. Niet veel later hoort hij stemmen van geesten. Een van de stemmen die tegen hem spreekt, is van een van de schutters die toesloegen in de Columbine High School in 1999. Toen schoten twee leerlingen twaalf medeleerlingen en een leraar dood alvorens ze samen zelfmoord pleegden. Als Tristan wordt gevraagd wat hij later wil worden, antwoordt hij scherpschutter. Niemand trekt aan de alarmbel.

Tristan trekt zich steeds meer terug in zijn kamer en speelt eindeloos computerspelletjes, vooral schietspellen. Hij heeft dan ook enkele vriendjes. Hij leent aan een van zijn vrienden de luchtbuks van zijn vader uit, waarna het vriendje er meteen mee in de enkel van een andere vriend schiet. Volgens Tristan zijn vader gaat het louter om een jeugdzonde.

Tristan behaalt zijn diploma en vindt een eerste baan bij een distributiecentrum. Hij wordt 19 en wil een wapenvergunning krijgen, maar dat lukt niet: het luchtbuksincident zit in de weg. Op zijn twintigste bereiken de ouders onheilspellende berichten. Het zou niet goed gaan met Tristan. Zijn ouders vinden een rood schrift op zijn kamer met daarin zelfmoordplannen en een afscheidsbrief. Tristan wordt opgenomen in een gesloten afdeling. Volgens zijn behandelaars is hij psychotisch en heeft hij hallucinaties. Toch mag hij na 15 dagen al naar huis. Tristan moet zich verder laten opvolgen, maar daagt na een tijdje niet meer op. Dat kan, want zijn moeder gaat dan ook al niet meer mee.

Later ontdekken zijn ouders dat hij opvallend veel informatie opzoekt over het bloedbad in de Columbine High School. Ze denken dat hij wil weten wat de daders ‘bezielde'. In 2008 belandt Tristan in het ziekenhuis na een overdosis slaappillen. Volgens zijn ouders een ongelukje en geen zelfmoordpoging. Toch gaat het niet veel later ineens beter met Tristan: hij krijgt zijn wapenverlof, hoewel er hierbij duidelijk iets over het hoofd gezien is. Een foutje bij de politie, later zouden zij daarvoor aansprakelijk worden geacht. Tristan gaat op dit moment aan het werk als orderpicker maar dat vlot niet goed. In zijn hoofd krijgen de cijfertjes die hij doorkrijgt vaak andere betekenissen. Hij wordt dan maar schoonmaker en maakt praatjes met stellingkasten. Soms maakt hij ook gebaartjes, alsof hij schiet – iets wat ook de Columbine-schutters deden.

Zijn vader gaat met hem wandelen en ze trekken samen naar de schietclub. Het is het enige waar zijn zoon rust in kan vinden. Na honderden trainingssessies koopt Tristan een EVP-speler en wil hij in contact treden met geesten op een begraafplaats. Dan gebeurt het ondenkbare: de kernramp in Fukushima. Tristan wordt erdoor gegrepen en alle frustraties tegenover God zijn terug. Rond deze periode ruilt Tristan zijn dag- en nachtritme om. Hij koopt ook een kogelwerende vest, camouflagekleding en een extra semiautomatisch geweer. Allemaal legaal en zijn ouders laten het gebeuren.

Op 7 april schiet Tristan met zijn vader en geeft hij op de club aan dat hij de bestelde munitie niet meer nodig heeft. Ze mogen het annuleren. Niemand stelt zich daar vragen bij. Twee dagen later is het 9 april, de verjaardag van de schutter van Columbine. Voordien had Tristan 19 uur lang informatie opgezocht over de schietpartij. Tristan ruimt zijn kamer op. Het is 12.08 uur, het exacte uur waarop de schietpartij in de Columbine High School begon, en dan zoeft het eerste slachtoffer in Alphen aan de Rijn op de grond. Drie minuten later ligt het winkelcentrum vol slachtoffers en berooft Tristan zich van het leven.

Jaren later werden de ouders voor de rechtbank gedaagd. Er wordt de vraag gesteld of zij niet nalatig zijn geweest en zij hun zoon niet hadden kunnen stoppen. De rechter oordeelt uiteindelijk dat zij niet aansprakelijk zijn voor de daden van hun kind. Het valt best te begrijpen dat ook de ouders verscheurd zijn door de gebeurtenissen en dat ze het oprecht niet hadden zien aankomen, maar het verschil met de aansprakelijkheid voor jonge kinderen kan dus niet groter zijn.

Schuld door een abonnement dat door een kind is afgesloten

Als een minderjarig kind een abonnement heeft gesloten, bijvoorbeeld bij de sportschool, dan had de verkoper eigenlijk de toestemming van de ouders of voogd moeten vragen. Daarvoor is het niet verplicht dat ouders ook hun handtekening zetten. Het volstaat bijvoorbeeld om in de sportschool aan te geven dat men akkoord is. Zo'n handtekening zorgt er natuurlijk wel voor dat men sterker in de schoenen staat. Hoe dan ook: als een ouder aangeeft akkoord te zijn, is het ook verantwoordelijk voor de betaling van het abonnement. De verkoper mag de ouders dan om geld vragen.

Wanneer een kind een abonnement heeft afgesloten zonder toestemming van de ouder, dan hebben ouders het recht om dit te vernietigen. Alles moet dan weer worden teruggedraaid. Het kind zal de pas voor de sportschool moeten teruggeven en het geld moeten terugkrijgen. Het is wel belangrijk dat ouders dit zo snel mogelijk en schriftelijk doen. Wanneer de tegenpartij hier niet aan mee wil werken, kan men op andere manieren hun recht halen. Bijvoorbeeld door naar een geschillencommissie te stappen of naar de rechter te gaan. Meldt de klacht zeker ook bij de ACM.

Schuld door aankoop van een kind

Bij kleine aankopen is het niet altijd nodig dat ouders hun toestemming geven. Zo mag een kind uiteraard snoep kopen in een snoepwinkel of een boek kopen in een boekenwinkel. Dit is een normale aankoop. De verkoper mag dan aannemen dat de ouders hier hun toestemming voor hebben gegeven. Dit wil ook zeggen dat de ouders eventueel voor de aankoop moeten betalen, bijvoorbeeld wanneer het kind op school een agenda bestelt.

Dit is anders wanneer het gaat om een normale aankoop waarbij ouders uitdrukkelijk en tijdig lieten weten dat zij hier hun toestemming niet voor hebben gegeven. Dan mag de aankoop niet doorgaan en mag de verkoper niet om geld vragen aan de ouders.

Voor grote aankopen geldt dit niet: dan gelden dezelfde regels als bij het afsluiten van abonnementen. Ook hier kunnen de ouders de vernietiging van de koopovereenkomst eisen als zij niet uitdrukkelijk hun toestemming hadden gegeven.

Of een aankoop al dan niet normaal is, moet per geval worden bekeken. Een kind van 17 jaar heeft bijvoorbeeld al iets meer financiële ademruimte en mag zonder uitdrukkelijke toestemming duurdere dingen kopen dan een kind van 7 jaar. Van zodra het kind 18 jaar is op het moment van de aankoop is het zelf verantwoordelijk.

Schuld bij gebeurtenissen op school

Ook bij gebeurtenissen op school kunnen ouders nog steeds aansprakelijk zijn. Bij de risicoaansprakelijkheid – denk maar aan het verhaal met de schep en de zandbak – is dit zelfs de regel. Toch geldt ook bij oudere kinderen dat ouders nog steeds aansprakelijk kunnen zijn, bijvoorbeeld als ouders tekortschoten in de opvoeding van hun kind. De eerder aangehaalde aansprakelijkheidsregels zijn hier dus gewoon van toepassing.

Het moet wel gezegd worden dat ook scholen aansprakelijk kunnen zijn voor hun leerlingen en dit zelfs ongeacht de leeftijd van het kind. Scholen zijn namelijk verplicht om redelijke maatregelen te nemen om anderen te beschermen tegen het schadelijk gedrag van leerlingen. Er zal telkens moeten worden nagegaan of de school in de gegeven omstandigheden voldoende maatregelen had getroffen. Bij oudere kinderen zal de school minder maatregelen moeten treffen dan bij jonge kinderen. En bij kinderen met psychische problemen zal een school net veel meer moeten doen.

Schuld bij gedrag op internet

Bovenstaande regels gelden ook wanneer minderjarige kinderen via het internet een aankoop doen of een abonnement afsluiten. Daarnaast is het belangrijk om aandacht te hebben voor bijzondere situaties, zoals cyberpesten. Cyberpesten kan grote gevolgen hebben. Zo grijpt het verhaal van de vijftienjarige Tharukshan uit Heerlen nog steeds naar het hart. Hij werd online gepest via sociale media en de jongen pleegde uiteindelijk zelfmoord.

Hier gelden de klassieke aansprakelijkheidsregels, zoals de strenge risicoaansprakelijkheid bij kinderen jonger dan 14 jaar. Nadien is het aan de ouders om aan te tonen dat ze voldoende hebben gedaan en voldoende toezicht hebben gehouden. Zo mag er van de ouders worden verwacht dat zij in een goede mediaopvoeding voorzien, de computer in de woonkamer plaatsen waar ze een oogje in het zeil kunnen houden en dergelijke meer.

Schuld bij verkeersongevallen

Wanneer een kind betrokken is bij een verkeersongeval, zijn de ouders niet per definitie aansprakelijk voor de schade die daaruit voortvloeit. De aansprakelijkheid hangt af van de vraag wie er schuld heeft aan het ongeval, of er al dan niet een gemotoriseerd voertuig werd gebruikt én hoe oud het kind is. Fietsers en voetgangers worden bijvoorbeeld door de wet beschermd indien ze worden aangereden door een auto of een bromfiets. Ook jonge kinderen worden door de wet beschermd.

Schuld tijdens sport en spel

Tijdens het spelen van een sportwedstrijd kan het voorkomen dat er schade wordt veroorzaakt. In deze gevallen is het belangrijk om te kijken naar wie er verantwoordelijk is voor de schade. In het algemeen geldt dat bij sport en spel een hogere mate van risico wordt geaccepteerd. Dit betekent dat niet altijd iedereen die bij een ongeval betrokken is, aansprakelijk kan worden gesteld. In sommige gevallen kan er echter wel sprake zijn van aansprakelijkheid.