Online oplichting en aansprakelijkheid

Elk jaar worden talloze Nederlanders het slachtoffer van online oplichting. In veel gevallen is het slachtoffer het geld bovendien onherroepelijk kwijt. Volgens het CBS is dit bij ruim 90% van de slachtoffers het geval, terwijl ruim 3% van de Nederlanders van 12 jaar of ouder aangeeft slachtoffer te zijn geworden van online oplichting. Vooral aankoopfraude via tweedehandsverkoopsites komt daarbij vaak voor, maar ook andere vormen van online oplichting zijn niet zeldzaam.

Verschillende vormen van online oplichting

Oplichters zijn vaak mensen uit landen met een laag inkomen, waar 50 euro al gelijk staat aan een weekinkomen. Ze gaan vaak heel gewiekst te werk en ze vinden steeds weer nieuwe manieren om slachtoffers op te lichten. Toch zijn er een aantal populaire vormen van online oplichting, zoals WhatsApp-fraude en Marktplaats-scams.

Online daten en oplichting

Veel oplichters zoeken slachtoffers via datingsites of sociale media. Vaak zet men eerst in op plezierig contact met het slachtoffer en snel blijkt men veel gemeen te hebben. Na enige tijd komt uiteindelijk de roep om financiële hulp. Vaak begint het met de belofte om naar het slachtoffer toe te komen, maar dan blijkt daar altijd wel iets tussen te komen. Bijvoorbeeld een probleem met de reisdocumenten of een ziekte in de familie. Op dit punt is het eigenlijk vanzelfsprekend geworden dat het slachtoffer meer financiële hulp biedt. De romantische gevoelens voorkomen dat er alarmbellen afgaan en hierdoor loopt de schade soms op tot tien- of zelfs honderdduizenden euro's. Toch zijn er een aantal zaken die dergelijke oplichters met elkaar gemeen hebben:

• De datingpartner is vaak buitenlands. Vooral de Amerikaanse nationaliteit wordt vaak gebruikt, maar meestal bevindt men zich omwille van hun functie in Afrika of het Midden-Oosten.

• Mannelijke datingpartners zijn vaak ondernemers of militairen.

• De datingpartner belooft om naar het slachtoffer toe te komen, maar stuit altijd maar weer op problemen.

• De datingpartner heeft problemen om bij zijn of haar geld te komen en wil geld lenen.

Microsoft-scams

Bij deze vorm van oplichting wordt het slachtoffer gebeld door iemand die zich voordoet als een Microsoft-medewerker. Veel mensen maken gebruik van het besturingssysteem Microsoft en dus is dit voor criminelen een eenvoudige manier om het vertrouwen te winnen. Vaak zegt de oplichter dat de computer geïnfecteerd is en dat er hierdoor een veiligheidsrisico is. Vervolgens neemt de oplichter via Teamviewer de computer over en worden er allerlei foutmeldingen getoond. Uiteindelijk wil de oplichter de computer wel schoonmaken, maar daarvoor moet er eerst een betaling worden uitgevoerd. Het slachtoffer doet dit, maar dit lijkt niet te lukken en dus vraagt de oplichter om het nog eens te proberen. In de praktijk worden alle betalingen wel gewoon uitgevoerd.

Klantenservice-scams

Bij deze vorm van oplichting bellen slachtoffers zelf naar een valse klantendienst. De oplichters plaatsten bijvoorbeeld advertenties op Google en het slachtoffer denkt wel degelijk uit te komen bij de klantendienst van een betrouwbaar bedrijf. Hierdoor vertrouwen ze op de eerlijkheid van de gesprekspartner. Vaak wordt er uiteindelijk een betaling gevraagd, bijvoorbeeld om de diensten uit te breiden zodat het probleem zich niet meer voordoet.

Marktplaats-scams

In dit geval denkt men contact te hebben met een handelaar, maar gaat het eigenlijk om een oplichter. De oplichter stuurt een betaalverzoek en het slachtoffer gaat over tot betalen, maar ontvangt de producten nooit. We spreken hier van een Marktplaats-scam, maar in de praktijk komt het ook op talloze andere verkoopplatformen voor. Dit is ook het geval voor Facebookgroepen. Vooral bij gewilde artikelen zoals tickets voor concerten of sportwedstrijden is het opletten geblazen.

Een variant hierop is de Tikkie-scam waarbij het slachtoffer contact heeft met een koper of verkoper die een Tikkie stuurt. Het slachtoffer denkt een betaling uit te voeren, maar de betaalpagina is eigenlijk een kopie van de Tikkie-site.

Bij twijfel over de betrouwbaarheid van de verkoper, is het aan te raden om contact op te nemen met de website-eigenaar (bv. Marktplaats of Etsy). Controleer ook de verkopersgegevens en gebruik de app Stop Heling om na te gaan of een product als gestolen staat geregistreerd.

WhatsApp-oplichting

De oplichters doen zich voor als een bekende en vragen om geld. Daarbij hebben ze vaak heel goede smoesjes en baseren ze zich op gegevens die ook via sociale media te verkrijgen zijn. Ze weten bijvoorbeeld dat een zoon van het slachtoffer op reis is naar Thailand en ze vragen in zijn naam om geld. Deze vorm van oplichting wordt ook wel eens hulpvraagfraude of vriend-in-noodfraude genoemd. Bij de nieuwste vormen van oplichting maken de oplichters zelfs gebruik van stemgeluiden. Kenmerkend voor WhatsApp-oplichting is onder meer:

• Het gaat om een zogenaamde bekende die vanaf een onbekend nummer stuurt, vaak heeft men juist een nieuw nummer.

• De naam en de profielfoto zijn correct. Soms gebruikt men ook andere informatie die via sociale media te achterhalen is.

• Er wordt aan het slachtoffer gevraagd om iets voor te schieten en vaak is er veel haast bij.

• De gesprekspartner kan of wil niet anders communiceren.

• Bij het bellen hoort men soms de stem van het slachtoffer die bijvoorbeeld enkele keren ‘hallo' zegt, waarna het gesprek stopt. Dit gaat om geluidsfragmenten die men heeft kunnen vergaren uit eerdere telefoongesprekken. Soms maakt men ook gebruik van stemgeluiden die via sociale media te vinden zijn.

Omdat het geld vrijwillig wordt overgemaakt, kan de bank vrijwel nooit aansprakelijk worden gesteld. Bovendien is het heel moeilijk om de betaling nog tegen te houden. Vaak is het slachtoffer wel degelijk het geld kwijt.

Fraude via valse berichten en mails

Fraudeurs maken vaak gebruik van actuele situaties om bankgegevens van slachtoffers te verkrijgen. Daarbij doet men zich vaak voor als een officiële instantie, zoals de Rijksoverheid. Zo waarschuwde de Fraudehelpdesk recent nog voor sms'jes over een extra zorgtoeslag. Vaak willen de oplichters op deze manier persoonsgegevens verzamelen om ze later voor oplichtingspraktijken te misbruiken.

Een opvallende vaststelling is dat fraudeurs steeds vaker malafide QR-codes in hun mails gebruiken, met als doel het slachtoffer naar een website te lokken om er de bankgegevens buit te maken. De praktijk leert ons namelijk dat slachtoffers meer vertrouwen hebben in QR-codes dan in linkjes.

Van online oplichting naar bruikbare middelen

Na het afhandig maken van middelen zal de oplichter het geld in bruikbare financiële middelen omzetten. Er zijn verschillende manieren waarop een oplichter dit kan doen.

Cryptovaluta ­blijven een populair middel bij oplichters. Ze zijn grotendeels anoniem en er zijn gespecialiseerde diensten die worden gebruikt om de geldstromen ontraceerbaar te maken. Vervolgens kunnen de cryptomunten eenvoudig opnieuw in andere valuta worden omgezet.

Een andere manier is om het slachtoffer waardevolle artikelen te laten bestellen. Dit doet men bijvoorbeeld bij Tikkie-scams en Microsoft-scams: de uitgevoerde betalingen worden voor dergelijke artikelen gebruikt. De spullen worden vervolgens door de webwinkel verzonden naar een adres. Hiervoor maakt men vaak gebruik van leegstaande panden of panden die te koop zijn. Criminelen verkrijgen zo onder andere juwelen, merkkleding, telefoons en horloges die ze vervolgens weer verkopen op de zwarte markt. Ook cadeaukaarten worden gebruikt. Daarvoor maakt de oplichter vaak gebruik van een e-mailadres dat voor de webwinkel betrouwbaar lijkt. Zo wordt de cadeaukaart voor Ophélie de Ligt verzonden naar het mailadres van opdeligt1@hotmail.com. Bij deze werkwijze is het soms nog mogelijk om in te grijpen. Het is dan wel belangrijk dat het slachtoffer voldoende snel actie onderneemt.

Aansprakelijkheid en vergoeding bij online oplichting

De partij die oplicht, is aansprakelijk voor zijn malafide zaakjes en riskeert zelfs hoge straffen. Hiervoor dient zijn identiteit wel te kunnen worden achterhaald. Daar loopt het in de praktijk vaak mis. Daarom gaan slachtoffers wel vaker na of een andere partij, zoals de bank of een platform als Marktplaats, aansprakelijk kan worden gesteld. Ook dit is helemaal niet zo eenvoudig. Een bank is bijvoorbeeld niet aansprakelijk voor WhatsApp-fraude omdat het slachtoffer hier zelf een fout heeft gemaakt en de bank niks kan worden verweten.

Ook platformen als Marktplaats zijn heel moeilijk aansprakelijk te stellen, net als bedrijven waarvan de merknaam wordt misbruikt. Dit komt omdat de platformen eigenlijk geen fout hebben begaan, waardoor er niet snel sprake zal zijn van online aansprakelijkheid. Slechts in uitzonderlijke gevallen is dit anders, bijvoorbeeld als er kan worden aangetoond dat er onvoldoende gevolg is gegeven aan eerdere meldingen over frauduleuze verkopers.

Net omdat er zo weinig verhaalmogelijkheden zijn, is het afsluiten van een cyberverzekering aan te raden. Bepaalde gevallen van online oplichting worden namelijk door een cyberverzekering gedekt. Het gaat dan niet alleen om een vergoeding bij het verlies van geld, maar vaak ook om juridische en technische ondersteuning.