Hoofdelijke aansprakelijkheid
Hoofdelijke aansprakelijkheid is een juridisch concept dat voorkomt in verschillende rechtsgebieden, van contractenrecht tot ondernemingsrecht en familiezaken. Wanneer meerdere partijen gezamenlijk (of hoofdelijk) aansprakelijk zijn voor een schuld of schade, kunnen zij individueel voor het volledige bedrag worden aangesproken door de schuldeiser. Dit biedt voordelen voor de schuldeiser, omdat hij meer zekerheid heeft dat hij de schuld zal kunnen innen. Voor de aansprakelijke partijen onderling is dit complexer en alleen al daarom minder interessant.
Op deze pagina over hoofdelijke aansprakelijkheid
Wat is hoofdelijke aansprakelijkheid?
Hoofdelijke aansprakelijkheid betekent dat twee of meer personen elk voor de volledige schuld aansprakelijk kunnen worden gesteld. Dit is een uitzondering op de hoofdregel dat schuldenaren slechts voor hun eigen aandeel in de schuld aansprakelijk zijn. Zodra één partij de volledige schuld heeft voldaan, zijn de andere medeschuldenaren bevrijd van hun verplichting jegens de schuldeiser. Er ontstaat dan wel een nieuwe verplichting ten opzichte van de partij die heeft betaald: elke medeschuldenaar moet zijn deel betalen aan de partij die voor hem of haar heeft betaald. Deze partij beschikt dan over het zogeheten regresrecht.
Wettelijke of contractuele basis van hoofdelijke aansprakelijkheid
Hoofdelijke aansprakelijkheid is niet de regel, maar de uitzondering. Vaak vindt hoofdelijke aansprakelijkheid zijn oorsprong in een overeenkomst. Dit is bijvoorbeeld veelal het geval in een financieringsovereenkomst. De kredietverlener zal namelijk zeker willen zijn dat hij zijn schuld kan innen en zal daarom in de regel aansturen op een hoofdelijke aansprakelijkheidsregeling. Daarnaast kan de hoofdelijke aansprakelijkheid ook volgen uit de wet. Dit is bijvoorbeeld het geval voor de hoofdelijke aansprakelijkheid van vennoten in een vennootschap onder firma (geregeld in artikel 18 Wetboek van Koophandel). Ook met betrekking tot groepsaansprakelijkheid is wettelijk bepaald (artikel 6:166 BW) dat er sprake is van hoofdelijke aansprakelijkheid.
Voor- en nadelen van hoofdelijke aansprakelijkheid
Hoofdelijke aansprakelijkheid biedt vooral voordelen voor de schuldeiser, omdat hij iedere schuldenaar afzonderlijk voor het volledige bedrag kan aanspreken. Dit verhoogt de kans dat de schuld daadwerkelijk wordt voldaan en verkleint het risico op oninbaarheid. Bovendien kan de schuldeiser kiezen wie hij aanspreekt, wat strategisch voordeel biedt bij het verhalen van vorderingen. Als iemand bijvoorbeeld spoorloos verdwijnt, zal de schuldeiser de partij aanspreken die wel nog kan worden gevonden.
Voor de schuldenaren zelf kan hoofdelijke aansprakelijkheid echter een zware financiële last met zich meebrengen, vooral wanneer een medeschuldenaar niet aan zijn betalingsverplichtingen voldoet. Dit kan ertoe leiden dat één partij de volledige schuld moet dragen en daarna moet proberen de rest via het regresrecht terug te vorderen bij de andere schuldenaren. Dit kan complex en duur zijn. Soms is het gewoon niet mogelijk om het geld terug te krijgen.
Voordelen voor de schuldeiser, nadelen voor de schuldenaren
Grotere kans op volledige betaling
Kan kiezen welke schuldenaar hij aanspreekt
Minder risico bij insolventie van één schuldenaar
Kan leiden tot onevenredige financiële lasten
Verhaalsmogelijkheden kunnen problematisch zijn
Regresrecht moet mogelijk via juridische weg worden afgedwongen
Situaties waarin hoofdelijke aansprakelijkheid voorkomt
Hoofdelijke aansprakelijkheid kan zich voordoen in verschillende juridische contexten, zowel zakelijk als privé. In het ondernemingsrecht kunnen vennoten en bestuurders aansprakelijk worden gesteld voor bedrijfsverplichtingen, terwijl bij financiële verplichtingen zoals hypotheken en leningen meerdere partijen hoofdelijk verbonden kunnen zijn. In gevallen van onrechtmatige daad kan een groep daders gezamenlijk aansprakelijk worden gehouden voor schade. Binnen het familie- en huwelijksrecht kunnen partners dan weer onder bepaalde omstandigheden hoofdelijk aansprakelijk zijn voor gezamenlijke schulden.
Hoofdelijke aansprakelijkheid in het ondernemingsrecht
Ondernemers kunnen op verschillende manieren met hoofdelijke aansprakelijkheid te maken krijgen. In een vennootschap onder firma zijn vennoten bijvoorbeeld hoofdelijk aansprakelijk voor de schulden van de onderneming. Dit betekent dat schuldeisers zich tot elke vennoot afzonderlijk kunnen wenden voor de volledige schuld. Daarnaast kunnen bestuurders van een besloten vennootschap in bepaalde gevallen hoofdelijk aansprakelijk worden gesteld, bijvoorbeeld bij kennelijk onbehoorlijk bestuur. Ook binnen concernstructuren kan hoofdelijke aansprakelijkheid ontstaan, zoals wanneer een moedervennootschap een 403-verklaring afgeeft en daarmee de schulden van haar dochterondernemingen op zich neemt. Daarmee geeft de moedervennootschap namelijk aan hoofdelijk aansprakelijk te zijn voor de schulden van de dochteronderneming.
Hoofdelijke aansprakelijkheid bij financiële verplichtingen
Hoofdelijke aansprakelijkheid speelt een grote rol in de financiële sector, met name bij het afsluiten van kredietovereenkomsten en het vestigen van hypotheken. Wanneer twee partners samen een woning kopen en een hypotheek afsluiten, zijn zij in principe hoofdelijk aansprakelijk voor de volledige hypotheekschuld. Dit betekent dat de bank hen afzonderlijk kan aanspreken voor de volledige schuld, ongeacht hun onderlinge verdeling. Bij andere kredietovereenkomsten, zoals zakelijke leningen, kunnen meerdere partijen hoofdelijk aansprakelijk worden gehouden als zij samen een lening aangaan. Dit biedt de kredietverstrekker meer zekerheid en verkleint het risico op oninbaarheid.
Hoofdelijke aansprakelijkheid bij onrechtmatige daad
In het geval van een onrechtmatige daad kunnen meerdere daders hoofdelijk aansprakelijk zijn voor de ontstane schade. Dit geldt bijvoorbeeld voor personen die gezamenlijk een misdrijf plegen, zoals een groep die betrokken is bij mishandeling. Artikel 6:166 BW bepaalt zoals eerder gesteld dat als iemand deel uitmaakt van een groep en er sprake is van een verhoogd risico op schade, alle leden van die groep hoofdelijk aansprakelijk kunnen worden gesteld voor die schade. Dit betekent dat het slachtoffer zich tot elke betrokkene kan wenden om de volledige schade vergoed te krijgen. Dit geeft het slachtoffer meer zekerheid, zeker wanneer niet alle leden van de groep kunnen worden geïdentificeerd.
Hoofdelijke aansprakelijkheid binnen het familie- en huwelijksrecht
In sommige gevallen kunnen echtgenoten of geregistreerde partners hoofdelijk aansprakelijk zijn voor schulden. Tot 2018 werd een echtgenoot bij een huwelijk in gemeenschap van goederen automatisch mede-eigenaar van bezittingen én schulden. Dit wil zeggen dat men alle twee hoofdelijk aansprakelijk was voor alle schulden. Na de invoering van de beperkte gemeenschap van goederen is dit niet langer het geval, tenzij partners expliciet anders afspreken. Bij gezamenlijke financiële verplichtingen is dit echter anders, zoals eerder reeds besproken.
Werking van het regresrecht
Regresrecht betekent dat een schuldenaar die de volledige schuld heeft voldaan, het deel dat hij of zij te veel betaalde kan terugvragen van de andere schuldenaren. Dit is geregeld in artikel 6:10 BW. Het wordt ook wel de bijdrageverplichting genoemd. Over het algemeen zal men bij het uitoefenen van het regresrecht eerst proberen om dit onderling af te handelen. Indien nodig zullen juridische stappen worden gezet.
Voldoening van de schuld
Een van de hoofdelijk aansprakelijke partijen betaalt de volledige schuld aan de schuldeiser.
Bepaling van de interne draagplicht
De schuldenaar die heeft betaald, berekent welk deel van de schuld de andere schuldenaren hadden moeten dragen.
Verzoek om terugbetaling
De betalende schuldenaar verzoekt de medeschuldenaren om hun aandeel in de schuld terug te betalen. Dit verzoek gebeurt bij voorkeur door middel van een aangetekende brief.
Onderhandeling of afstemming
In sommige gevallen kan een minnelijke schikking worden getroffen over de interne verdeling van de schuld, bijvoorbeeld als er ook onderling nog discussies bestaan over wie welk deel van de schuld moet dragen.
Juridische stappen bij weigering
Als de medeschuldenaren weigeren te betalen, kan de betalende partij via een juridische procedure (dagvaarding) regres nemen en het verschuldigde bedrag opeisen.
Einde van hoofdelijke aansprakelijkheid
Het beëindigen van hoofdelijke aansprakelijkheid vereist meestal instemming van de schuldeiser. In sommige gevallen kan dit via contractuele afspraken, bijvoorbeeld door een schuldovername waarbij een andere partij de verplichtingen overneemt. Bij hypotheken kan een partner die de woning verlaat, proberen ontslag uit hoofdelijke aansprakelijkheid te verkrijgen, maar dit vereist opnieuw goedkeuring van de bank. Ook bij ondernemingen kan hoofdelijke aansprakelijkheid contractueel worden beëindigd.
Veelgestelde vragen over hoofdelijke aansprakelijkheid
Hoofdelijke aansprakelijkheid kan ingewikkeld zijn en roept vaak veel vragen op, zowel bij schuldeisers als schuldenaars. De regels en gevolgen verschillen per situatie en het is niet altijd duidelijk wie waarvoor verantwoordelijk is. Omdat hoofdelijke aansprakelijkheid verregaande financiële consequenties kan hebben, is het begrijpelijk dat mensen willen weten wat hun rechten en plichten zijn. In deze FAQ beantwoorden we veelgestelde vragen om meer inzicht te geven in de werking van hoofdelijke aansprakelijkheid.
Wat is het verschil tussen hoofdelijke aansprakelijkheid en borgtocht?
Bij hoofdelijke aansprakelijkheid kunnen alle schuldenaren direct worden aangesproken. Bij borgtocht kan de borg pas worden aangesproken als de hoofdschuldenaar in gebreke blijft.
Kan een schuldeiser meerdere keren het volledige bedrag eisen?
Nee, de schuldeiser kan slechts eenmaal het volledige bedrag innen, maar kan kiezen bij wie hij dat doet.
Wat gebeurt er bij faillissement van een van de hoofdelijk aansprakelijke partijen?
De andere schuldenaren blijven hoofdelijk aansprakelijk en kunnen geen aanspraak maken op de failliete partij.
Is een bestuurder automatisch hoofdelijk aansprakelijk voor een besloten vennootschap?
Nee, slechts in uitzonderlijke gevallen (zoals wanbestuur) kan een bestuurder hoofdelijk aansprakelijk worden gesteld.
Wat gebeurt er als een hypotheekhouder niet betaalt en er verschillende kredietnemers zijn?
De bank kan elke partij volledig aanspreken voor de schuld.