Aansprakelijkheid bij consumentenkoop

Een nieuwe wasmachine die na een maand al stuk is, een schoen waarvan de hak meteen afbreekt, een ondeugdelijke levering of een gevaarlijk product dat schade veroorzaakt: het zijn situaties waarmee consumenten te maken kunnen krijgen. Wie is er dan aansprakelijk en wat kun je doen als de verkoper weigert om het probleem op te lossen? De regels rond consumentenkoop zijn complex, maar bieden consumenten wél een sterke bescherming. Desondanks ontstaan er regelmatig discussies over wie de verantwoordelijkheid draagt, hoelang een product moet meegaan en of bepaalde voorwaarden al dan niet geldig zijn.

Wat is consumentenkoop?

Consumentenkoop is een juridische term voor een specifieke type koopovereenkomst tussen een particuliere koper enerzijds en een professionele verkoper anderzijds. Dit is een eerste voorwaarde om te kunnen spreken van consumentenkoop: de koper is een particulier die handelt voor privédoeleinden (dus niet voor een beroep of een bedrijf) en de verkoper is een zakelijke verkoper die juist wel handelt voor beroepsdoeleinden. Een consument die bijvoorbeeld in een elektronicawinkel een nieuwe koelkast koopt voor eigen gebruik, handelt als particulier. Koopt diezelfde persoon echter een koelkast voor gebruik in een horecazaak, dan valt de transactie niet onder het consumentenkooprecht. Ook bij de aankoop van een tweedehandskoelkast van een andere particulier is er geen sprake van consumentenkoop.

Dit is echter niet de enige voorwaarde. Zo moet het gaan om een roerende zaak. Dit wil zeggen: een tastbaar voorwerp dat niet vast verbonden is aan de grond. Voorbeelden van roerende zaken zijn: een koelkast, een laptop, een auto of een boek. Een huis, een appartement of bouwgrond valt dus niet onder consumentenkoop. Wat dan weer wel onder consumentenkoop kan vallen, zijn huisdieren. Hoewel dieren een eigen wil hebben, worden ze wel tot de roerende zaken gerekend. Diensten, zoals schoonmaakdiensten of verhuisdiensten, zijn dan weer geen zaken en behoren dus niet tot de consumentenkoop. Het maakt verder niet uit of de roerende zaken nieuw of tweedehands zijn. Ook maakt het geen verschil of de koopovereenkomst mondeling, schriftelijk, fysiek of online is gesloten.

Strengere regels bij consumentenkoop

Bij een consumentenkoop gelden veel strengere wettelijke regels dan bij andere vormen van koop. Dit is natuurlijk geen toeval. De wetgever erkent namelijk dat consumenten in de praktijk vaak de zwakkere partij zijn en professionele verkopers de sterkere partij. Consumenten beschikken doorgaans over minder kennis van de producten, minder mogelijkheden om producten te controleren en hebben minder onderhandelingsmogelijkheden. Zeker bij een online aankoop is dit het geval: men kan dan het product dan zelfs niet eens fysiek inspecteren voordat het wordt geleverd.

Om dat machtsverschil enigszins te compenseren, legt de wet extra verplichtingen op aan verkopers en biedt het consumenten aanvullende rechten. Een goed voorbeeld daarvan is de zogenoemde omgekeerde bewijslast. Deze extra beschermingsmaatregelen maken het voor een consument vaak ook eenvoudiger om hun recht te halen zonder daarvoor een complexe of kostbare juridische procedure te moeten opstarten. Zo wordt het evenwicht tussen koper en verkoper hersteld, zonder dat de belangen van eerlijke handelaren uit het oog worden verloren.

Rechten van de consument bij consumentenkoop

De consument geniet van een breed scala aan wettelijke rechten die bedoeld zijn om extra bescherming te bieden. Deze rechten gelden automatisch zodra er sprake is van een consumentenkoop, ongeacht of de overeenkomst schriftelijk of mondeling is gesloten. De wet bepaalt onder andere dat de verkoper moet leveren wat is afgesproken en dat het product de eigenschappen moet bezitten die de consument op basis van de overeenkomst mag verwachten. Wanneer een product niet aan deze verwachtingen voldoet, kan de consument aanspraak maken op een reparatie of een vervanging. Daarnaast zijn er specifieke rechten die de consument extra bescherming bieden:

• Wettelijke garantie: De consument heeft recht op een deugdelijk product dat een redelijke tijd meegaat.

• Herstel of vervanging: Als een product gebrekkig is, moet de verkoper dit kosteloos herstellen of vervangen.

• Ontbinding van de overeenkomst: Als herstel of vervanging niet mogelijk is of niet binnen een redelijke termijn plaatsvindt, mag de consument de overeenkomst ontbinden en het aankoopbedrag terugvorderen.

• Omgekeerde bewijslast: Gaat een product binnen twaalf maanden stuk, dan wordt vermoed dat het defect al bij levering aanwezig was.

• Informatieplicht van de verkoper: De verkoper moet de consument volledig en juist informeren over het product.

Extra rechten bij koop op afstand

Bij een koop op afstand, zoals een online aankoop of een telefonische bestelling, heeft de consument recht op extra bescherming bovenop de eerder weergegeven beschermingsbepalingen. Dit komt doordat de consument bij dit type overeenkomst geen fysieke mogelijkheid heeft om het product vooraf te bekijken en te inspecteren. Het risico op online oplichting is dus groot. Daarom is de verkoper verplicht om vóór het sluiten van de overeenkomst duidelijke en volledige informatie te geven over onder meer het product, de prijs, de verzendkosten en de wijze van betaling. Een van de belangrijkste extra rechten is de zogenoemde bedenktijd van 14 dagen na ontvangst van het product. Binnen deze termijn mag de consument de koop zonder opgave van redenen ontbinden. Eventuele kosten voor het terugzenden van het product zijn alleen voor rekening van de consument als dit vooraf expliciet is vermeld. Als de verkoper niet aan zijn informatieverplichtingen voldoet, wordt de bedenktijd automatisch verlengd. Bovendien is recent wettelijk vastgelegd dat het gebruik van nepreviews verboden is. Deze regels moeten het vertrouwen van consumenten in online en telefonische aankopen versterken.

Europese en Nederlandse regels bij consumentenkoop

Consumentenkoop wordt binnen de Europese Unie in grote mate geregeld door Europese richtlijnen die door de lidstaten in hun nationale wetgeving zijn omgezet. Hierdoor zijn de consumentenrechten in Nederland sterk vergelijkbaar met die in andere EU-landen. Denk bijvoorbeeld aan het recht op duidelijke informatie voorafgaand aan de koop, het herroepingsrecht bij afstandsverkopen en het recht op een deugdelijk product. Deze harmonisatie maakt het voor consumenten veiliger om aankopen te doen in andere lidstaten, bijvoorbeeld via buitenlandse webshops.

Toch zijn er ook kleine verschillen tussen de landen, omdat de Europese richtlijnen vaak minimumnormen vastleggen. Lidstaten mogen dan zelf aanvullende regels stellen of bepalingen anders vormgeven. Zo geldt in Nederland bij consumentenkoop een wettelijke garantie zonder vaste termijn. Het product moet bij ons deugdelijk zijn ‘gedurende een redelijke termijn’. Wat redelijk is, verschilt van geval per geval. In België is dan weer wettelijk vastgelegd dat consumenten recht hebben op twee jaar garantie, waarbij gedurende het eerste jaar een vermoeden van non-conformiteit geldt. Hierdoor kan de garantietermijn in België korter of langer zijn dan in Nederland, afhankelijk van wat bij ons als redelijk wordt beschouwd. Zulke nuanceverschillen ontstaan doordat de richtlijn ruimte laat voor nationale interpretatie, zolang het beschermingsniveau voor de consument maar gewaarborgd blijft.

Consumentenkoop en aansprakelijkheid

Consumentenkoop is een bijzonder type koopovereenkomst waarbij een particuliere koper zakendoet met een professionele verkoper. Vanwege de ongelijke positie tussen beide partijen, geniet de consument bij dit soort transacties uitgebreide wettelijke bescherming. Deze bescherming komt vooral tot uiting bij kwesties rond aansprakelijkheid, met name wanneer een product gebrekkig is, ondeugdelijk wordt geleverd of schade veroorzaakt.

Aansprakelijkheid bij een gebrekkig of defect product

Als een product na de aankoop gebrekkig blijkt te zijn, biedt de Nederlandse wet de consument duidelijke rechten. De wetgever legt een aantal verplichtingen op aan de professionele verkoper. In beginsel is de verkoper verantwoordelijk voor het leveren van een product dat voldoet aan de redelijke verwachtingen die de consument daarvan mag hebben. Vertoont het product gebreken, dan heeft de consument recht op kosteloos herstel of vervanging (zie eerder). Lukt dat echter niet binnen een redelijke termijn of zonder ernstige overlast, dan mag de consument de overeenkomst ontbinden en het aankoopbedrag terugvorderen. Hierbij geldt er geen vaste garantietermijn, maar moet een product ‘redelijkerwijs’ een bepaalde tijd meegaan. De bewijslast ligt de eerste twaalf maanden bij de verkoper: in die periode wordt aangenomen dat het gebrek al bij levering aanwezig was, tenzij het tegendeel wordt bewezen. Na die twaalf maanden moet de consument zelf aantonen dat het gebrek niet door het eigen toedoen is ontstaan.

Aansprakelijkheid bij productiefouten met letsel of schade

Wanneer een consument letsel oploopt of materiële schade lijdt als gevolg van een gebrekkig product, kan de producent op grond van de productaansprakelijkheid aansprakelijk worden gesteld. Deze aansprakelijkheid is in Nederland geregeld in afdeling 6.3.3 van het Burgerlijk Wetboek en is gebaseerd op een Europese richtlijn. Het gaat hierbij specifiek om schade die ontstaat door een zogenoemde productiefout. Dit wil zeggen: een gebrek dat het product onveilig maakt, bijvoorbeeld een ontploffende batterij van een elektrische step of een loszittend onderdeel in een auto.

De benadeelde consument hoeft niet te bewijzen dat de producent een fout heeft gemaakt. Het volstaat om aan te tonen dat het product gebrekkig was, dat er schade is ontstaan en dat er een causaal verband is tussen de twee. De aansprakelijkheid rust in dit geval niet bij de verkoper, maar bij de producent of importeur. De consument heeft in principe drie jaar de tijd om de schade te melden (na ontdekking van het gebrek of het ontstaan van de schade). Daarnaast geldt er een absolute verjaringstermijn van tien jaar vanaf het moment dat het product in de handel is gebracht. De producent hoeft alleen te betalen bij schade vanaf 500 euro. Bij kleinere schades dient de verkoper te betalen.

Aansprakelijkheid en fouten bij de levering van het product

Bij fouten of schade die optreedt tijdens de levering van een product, ligt de verantwoordelijkheid in beginsel bij de verkoper en niet bij de consument. Volgens het Nederlandse recht blijft de verkoper verantwoordelijk totdat het product daadwerkelijk in het bezit is van de koper. Dit betekent dat als een pakket tijdens het transport beschadigd raakt, zoekraakt of verkeerd wordt bezorgd, de consument recht heeft op een nieuw product of de terugbetaling van het aankoopbedrag. De verkoper mag zich in dat geval niet beroepen op fouten van de post- of koeriersdienst waarmee hij samenwerkt, want dit valt onder zijn verantwoordelijkheid. Samengevat: de verkoper moet maar samenwerken met een betrouwbare post- of koerierdienst en kan zich hier niet achter verschuilen.

Wel kan de verkoper op zijn beurt proberen de schade te verhalen op de vervoerder, maar dat is een interne aangelegenheid tussen deze partijen. De verkoper zal zich dan beroepen op de contractuele aansprakelijkheid. Het is echter niet ongewoon dat de post- of koerierdienst de eigen aansprakelijkheid contractueel beperkt, waardoor het voor de verkoper moeilijk wordt om een vergoeding te krijgen. Voor consumenten maakt het echter geen verschil uit met welke bezorgdienst de verkoper samenwerkt en wat zij hebben afgesproken: de verantwoordelijkheid voor een correcte en veilige levering ligt volledig bij de verkoper. Alleen wanneer de consument zelf een vervoerder kiest die niet door de verkoper werd aangeboden, geldt het bovenstaande niet en draagt de consument zelf verantwoordelijkheid.