)
Alle informatie m.b.t. asbestblootstelling op de werkvloer
Asbest werd vroeger veelvuldig gebruikt en nog steeds komen werknemers ermee in contact. De blootstelling aan asbest houdt echter veel risico's in. De gevolgen zijn bovendien vaak op lange termijn pas merkbaar, waardoor de piek in werkgerelateerde asbestlongkanker naar verwachting rond 2017 lag. Hoe dan ook schat het RIVM dat er tussen dat moment en 2050 nog 5.300 tot 10.200 nieuwe gevallen zullen optreden. Werkgevers moeten alles op alles stellen om blootstelling aan asbest te voorkomen.
Wat is asbest?
Asbest is een verzamelnaam voor diverse mineralen die in de natuur voorkomen. Asbest heeft uitstekende brandwerende eigenschappen, is slijtvast, sterk en ook nog eens goedkoop. Daarom werd het in het verleden veelvuldig toegepast voor de meest uiteenlopende toepassingen. Begin vorige eeuw werd asbest bijvoorbeeld gebruikt in sigarettenfilters. Recenter is asbest terug te vinden in golfplaten, gevelbeplating, rioleringen, plafondbeplating, handschoenen, brandweerbivakmutsen, heetwaterleidingen, schoolborden, afdichtingspasta's, bitumen, toiletbrillen, enzovoort.
Na jaren onderzoek bleek dat asbest gezondheidsrisico's inhield. Hoewel de Nederlandse bedrijfsarts J. Stumphius al in 1969 een boek publiceerde over de risico's van asbest, duurde het nog tot 1998 alvorens asbest voor de meeste toepassingen verboden werd.
Gezondheidsrisico's van asbest
Ingeademde asbestvezels lopen vast in de longblaasjes en kleine luchtwegen en worden opgenomen door macrofagen. Ze verlaten het lichaam niet. Vezels die te groot zijn om opgenomen te worden, migreren doorheen de weefsels en verspreiden zich via de lymfebanen. In het lichaam kunnen ze diverse ziekten veroorzaken. Daarnaast werken asbestvezels kankerbevorderend en niet kankerverwekkend. Ze vergroten met andere woorden het risico op het ontstaan van kanker, maar wekken de kanker niet zelfstandig op.
Asbestose
Bij asbestose ontstaan er littekens en ontstekingen in de longen omdat het asbest er achterblijft. Hierdoor ontstaat er steeds meer verbindingsweefsel op de longen, zelfs wanneer er geen blootstelling meer plaatsvindt. De longcapaciteit neemt af, het veroorzaakt ernstige ademhalingsstoornissen en het hart kan overbelast raken. De behandeling is erop gericht om de symptomen te verminderen en er zijn vrij goede overlevingskansen, zonder kans op genezing.
Asbestpleuritis
Dit is een geneeslijke aandoening die te behandelen valt. Hierbij treedt er vochtuitstoting tussen de borstvliezen op. Ook matige asbestblootstellingen kunnen asbestpleuritis veroorzaken. Het kan een stekende pijn bij het ademhalen veroorzaken, maar vaak zijn er weinig tot geen symptomen. Het gaat meestal vanzelf over, maar het verhoogt wel het risico op het ontwikkelen van een diffuse pleuraverdikking.
Diffuse pleuraverdikking
Dit is een vorm van verdikking van het binnenste borstvlies, het vlies dat de longen bedekt. Deze verdikking kan voor kortademigheid en pijnklachten zorgen.
Mesothelioom
Mesothelioom is een soort kanker op de dunne weefsellaag die verschillende inwendige organen bedekt. Vaak gaat het om kanker aan de bekleding van de borstwand en de longen. Mesothelioom kan al na kortstondige blootstellingen ontstaan, maar het risico stijgt wel in functie van de mate van de blootstelling. Het zorgt voor verschillende klachten zoals kortademigheid, pijn op de borstkas, vermoeidheid, snelle vermagering, hoesten, moeilijk slikken en een zwelling op de borstkas. Eenmaal de ziekte wordt opgemerkt, wordt er een palliatieve behandeling opgestart. Hierbij gaat men vooral het overtollig pleuravocht draineren en via chemotherapie de klachten verminderen. Ongeveer 80% van de patiënten overlijdt binnen het jaar na de diagnose. Slechts uitzonderlijk overleven patiënten langer dan twee jaar na de diagnose.
Longkanker
Longkanker die veroorzaakt wordt door asbest kan medisch gezien nauwelijks tot niet worden onderscheiden van longkanker die ontstaan is door andere oorzaken, zoals roken of blootstelling aan dieseluitlaatgassen. Dit kan de situatie bij een eventuele aansprakelijkheidsclaim complex maken, omdat het lastig kan zijn om de exacte oorzaak van de longkanker vast te stellen. Het is daarom belangrijk om zorgvuldig bewijs te verzamelen en te kijken naar de omstandigheden waarin de blootstelling aan asbest heeft plaatsgevonden. Het is ook verstandig om een specialist te raadplegen die ervaring heeft met asbestgerelateerde ziekten en de bijbehorende aansprakelijkheidsclaims.
Risico op de ontwikkeling van kanker
In principe kan elke blootstelling aan asbest kanker bevorderen, maar statistisch gezien is de kans bij een enkele blootstelling heel klein. Hoe groter de blootstelling is geweest en hoe langer de blootstelling duurde, hoe groter de kans op het ontwikkelen van kanker is. Vooral werknemers die langdurig zijn blootgesteld aan asbest en dit over een lange periode maken een grote kans op het ontwikkelen van kanker (cijfers: GGD-richtlijn medische milieukunde, gezondheidsrisico van asbest in woningen en publieke gebouwen, RIVM Rapport 2014-0047).
| Jaren | Verwaarloosbare blootstelling | Matige blootstelling (= maximaal toelaatbare waarde) | Grote blootstelling (= 100 x maximaal toelaatbare waarde) | Zeer grote blootstelling (= 1.000 x maximaal toelaatbare waarde) |
|---|---|---|---|---|
| 1 | 0,000001% | 0,0001% | 0,01% | 0,1% |
| 2 | 0,000002% | 0,0002% | 0,02% | 0,2% |
| 3 | 0,000003% | 0,0003% | 0,03% | 0,3% |
| 4 | 0,000004% | 0,0004% | 0,04% | 0,4% |
| 5 | 0,000005% | 0,0005% | 0,05% | 0,5% |
| 6 | 0,000006% | 0,0006% | 0,06% | 0,6% |
| 7 | 0,000007% | 0,0007% | 0,07% | 0,7% |
| 8 | 0,000008% | 0,0008% | 0,08% | 0,8% |
| 9 | 0,000009% | 0,0009% | 0,09% | 0,9% |
| 10 | 0,10% | 0,0010% | 0,10% | 1,0% |
| 11 | 0,000011% | 0,0011% | 0,11% | 1,1% |
| 12 | 0,000012% | 0,0012% | 0,12% | 1,2% |
| 13 | 0,000013% | 0,0013% | 0,13% | 1,3% |
| 14 | 0,000014% | 0,0014% | 0,14% | 1,4% |
| 15 | 0,000015% | 0,0015% | 0,15% | 1,5% |
| 16 | 0,000016% | 0,0016% | 0,16% | 1,6% |
| 17 | 0,000017% | 0,0017% | 0,17% | 1,7% |
| 18 | 0,000018% | 0,0018% | 0,18% | 1,8% |
| 19 | 0,000019% | 0,0019% | 0,19% | 1,9% |
| 20 | 0,000020% | 0,0020% | 0,20% | 2,0% |
| 21 | 0,000021% | 0,0021% | 0,21% | 2,1% |
| 22 | 0,000022% | 0,0022% | 0,22% | 2,2% |
| 23 | 0,000023% | 0,0023% | 0,23% | 2,3% |
| 24 | 0,000024% | 0,0024% | 0,24% | 2,4% |
| 25 | 0,000025% | 0,0025% | 0,25% | 2,5% |
| 26 | 0,000026% | 0,0026% | 0,26% | 2,6% |
| 27 | 0,000027% | 0,0027% | 0,27% | 2,7% |
| 28 | 0,000028% | 0,0028% | 0,28% | 2,8% |
| 29 | 0,000029% | 0,0029% | 0,29% | 2,9% |
| 30 | 0,000030% | 0,0030% | 0,30% | 3,0% |
| 31 | 0,000031% | 0,0031% | 0,31% | 3,1% |
| 32 | 0,000032% | 0,0032% | 0,32% | 3,2% |
| 33 | 0,000033% | 0,0033% | 0,33% | 3,3% |
| 34 | 0,000034% | 0,0034% | 0,34% | 3,4% |
| 35 | 0,000035% | 0,0035% | 0,35% | 3,5% |
| 36 | 0,000036% | 0,0036% | 0,36% | 3,6% |
| 37 | 0,000037% | 0,0037% | 0,37% | 3,7% |
| 38 | 0,000038% | 0,0038% | 0,38% | 3,8% |
| 39 | 0,000039% | 0,0039% | 0,39% | 3,8% |
| 40 | 0,000040% | 0,0040% | 0,40% | 4,0% |
Verplichtingen van de werkgever bij asbest op de werkvloer
Het komt nog vaak voor dat werknemers in contact komen met asbest. Vooral in de installatiebranche, waar er vaak wordt gewerkt in gebouwen die van voor 1994 dateren, is het risico reëel. Dat is zelfs het geval wanneer er geen sloop- of renovatiewerkzaamheden plaatsvinden maar er enkel een nieuwe installatie wordt geplaatst. De te treffen maatregelen zijn opgenomen in het Arbobesluit en de Arboregeling.
In de eerste plaats moet de werkgever de risico's in kaart brengen. Hierbij moet er zowel rekening worden gehouden met de aard, de duur en de mate van de blootstelling. Dit moet de werkgever in een asbestinventarisatierapport gieten.
Wanneer uit de risico-inventarisatie blijkt dat de concentratie asbestvezels in de lucht lager is dan 2.000 vezels per kubieke meter gedurende een referentieperiode van acht uur per dag, valt dit onder risicoklasse 1. In dat geval mag het werk worden uitgevoerd, maar dient de werkgever wel preventieve maatregelen te nemen om de concentratie asbestvezels zo laag mogelijk te houden. Daarnaast gelden er diverse andere verplichtingen, zoals:
De werkmethoden zo inrichten dat er geen asbeststof vrijkomt (d.w.z. niet boren, schuren, slijpen enzovoort)
De gebouwen, installaties en uitrustingen regelmatig reinigen en onderhouden
De werknemers voldoende voorlichten over de mogelijke gevaren en de noodzaak van toezicht
De werknemers voldoende onderrichten
Monsters nemen en de ondernemingsraad of personeelsvertegenwoordiging inlichten over de resultaten
Het correct verpakken van asbest
Het voeren van een visuele inspectie
Enzovoort
Wanneer bovenvermelde grenswaarde wordt overschreden, mag het werk niet intern worden uitgevoerd. In dat geval moet de werkgever meteen de werkplek afzetten en een gecertificeerd bedrijf inschakelen.
Wat te doen als het misgaat op de werkplek?
Ondanks de gunstige risicoclassificatie kunnen er altijd nog problemen optreden. Denk bijvoorbeeld aan een foute boring waardoor er onverwacht alsnog asbest vrijkomt. Hieronder het te volgen stappenplan.
Het werk stoppen
Eenmaal er een probleem optreedt is het belangrijk om het werk meteen te stoppen. Werk nooit verder en denk niet dat het niet zoveel kwaad zal kunnen. Evacueer meteen de ruimte en sluit de ruimte af. Ook verontreinigde kleding moet in de besmette ruimte worden achtergelaten.
Werkgever contacteren
Verwittig de werkgever. De werkgever moet vervolgens de calamiteitenprocedure opstarten. Op heel korte termijn moeten er praktische oplossingen worden gevonden, bijvoorbeeld wanneer werknemers op een externe werkplek zijn en hun kleding hebben achtergelaten. Hier moet de werkgever zorgvuldig handelen. In ieder geval wordt er niet meer gewerkt tot al het asbest verwijderd is.
Asbestregistratie
Eenmaal er blootstelling aan asbest is geweest, is er in principe geen sprake meer van werk in risicoklasse 1. Dit wil zeggen dat de werkgever verplicht is om te registreren welke medewerkers in contact zijn gekomen met asbest, waar ze in contact zijn gekomen met asbest en hoelang het contact plaatsvond. Deze registratie is heel belangrijk voor eventuele later schadeclaims. De registratie moet minstens 40 jaar worden bewaard.
Zelf bewijzen bijhouden
Houd in ieder geval zelf bewijsstukken bij. Noteer ook zelf alle gegevens van de blootstelling, vraag collega's en getuigen om een schriftelijke verklaring, neem foto's enzovoort. Bewaar alles natuurlijk goed want mogelijk zijn de documenten pas tientallen jaren later nodig.
Controle door Inspectie SZW
Inspectie SZW voert regelmatig controle uit bij asbestwerken en -saneringen. Inspectie SZW handhaaft de regels daarbij zo strikt mogelijk en laat geen ruimte voor soepele interpretaties. Tijdens een grootschalige controleactie in 2019 bleek er in 30% van de gevallen sprake te zijn van overtredingen. In 9 van de 76 gecontroleerde bedrijven was de situatie zelfs zo ernstig dat de werken meteen werden stilgelegd. Ook in de daaropvolgende jaren werden veel inbreuken vastgesteld. Ernstige asbestovertredingen worden weergegeven op de website van de Arbeidsinspectie.
Het belang van het goed naleven van de regels mag niet worden onderschat. Inspectie SZW kan dan ook forse boetes opleggen. Bekijk bijvoorbeeld even enkele van de boetes die dit jaar al werden opgelegd.
| Uitgevoerde werken | Vastgestelde inbreuken | Boete |
|---|---|---|
| Asbestverwijdering bij bouwwerkzaamheden | [-] Geen certificaat voor asbestverwijdering [-] Werknemers hadden niet de juiste diploma's of certificaten [-] Er werd geen enkele wettelijke veiligheidsverplichting nageleefd | € 43.500 |
| Opdrachtgever van sloopwerkzaamheden | Had geen veiligheids- en gezondheidsplan opgesteld | € 13.500 |
| Sloopwerkzaamheden in een schuur | Er was al begonnen met de sloop alvorens het asbest was gesaneerd | € 13.500 |
| Grondverzet- en sloopbedrijf sloopt een gebouw | Geen certificaat voor asbestverwijdering Er werd ondeskundig gewerkt Er was gevaar voor derden | € 43.200 |
| Sanering door een asbestsaneringsbedrijf | Geen asbestinventarisatie laten uitvoeren Geen melding van de asbestwerkzaamheden | € 1.800 |
| Saneringswerken die over een langere periode werden uitgevoerd door een asbestverwijderingsbedrijf | Na twee eerdere waarschuwingen opnieuw vastgesteld dat er geen preventieve maatregelen werden getroffen om de asbestconcentraties in de lucht zo laag mogelijk te houden | Stilligging van alle werkzaamheden gedurende één maand |
| Vastgoedinvesteerder laat asbesthoudende plafondplaten verwijderen door een werknemer | Er werden geen voorzorgsmaatregelen getroffen De investeerder had geen asbestinventarisatiebureau ingeschakeld De werknemer heeft een groot risico gelopen | € 12.300 |
| Bedrijf laat asbesthoudende golfplaten verwijderen door werknemers | Geen asbestinventarisatiebureau ingeschakeld Mocht de werken niet zelf uitvoeren Werknemers waren niet gediplomeerd of gecertificeerd Er werd geen enkele wettelijke veiligheidsverplichting nageleefd Werknemers liepen een groot risico op blootstelling | € 26.100 |
Schadevergoeding na blootstelling aan asbest
Dankzij de verplichte registratie kan een werknemer die jaren later ziek wordt, vrij eenvoudig aantonen dat hij blootgesteld is geweest aan asbest. Op basis hiervan kan hij de werkgever aansprakelijk stellen. De werkgever heeft een belangrijke zorgplicht en de rechters oordelen vrijwel altijd in zijn nadeel. Zeker wanneer het bekend is dat er asbest aanwezig is, mag er van de werkgever best wel wat inspanningen worden verwacht om blootstelling te voorkomen. In feite zal de werkgever enkel in hoogst uitzonderlijke gevallen aan de aansprakelijkheid ontlopen.
Het kan voorkomen dat de werkgever probeert om de schade te verhalen op de opdrachtgever, bijvoorbeeld wanneer de opdrachtgever de werkgever onvoldoende heeft geïnformeerd over de risico's. Of een dergelijke claim succesvol zal zijn, hangt af van verschillende factoren, waaronder eventuele contractuele afspraken tussen beide partijen. Het is in ieder geval raadzaam om direct na een calamiteit de opdrachtgever schriftelijk op de hoogte te stellen en de correspondentie zorgvuldig te bewaren. Zo kan er later, indien nodig, naar worden verwezen.
Slachtoffers die te maken krijgen met asbestose of mesothelioom kunnen altijd een beroep doen op de TAS-regeling. Ook huisgenoten die bijvoorbeeld via de kleding van de werknemer in contact zijn gekomen met asbest kunnen een beroep doen op deze regeling. Het IAS (Instituut Asbestslachtoffers) kent dan een voorschot van € 21.269 toe (2020) en gaat aan de slag om een schadevergoeding bij de werkgever te bekomen. Het voorschot wordt dan later verrekend met het bij de werkgever verhaalde bedrag. De regeling is er daarnaast eveneens voor asbestslachtoffers die geen schadevergoeding meer kunnen krijgen van hun ex-werkgever, bijvoorbeeld omdat het bedrijf niet meer bestaat of failliet is. Zij hebben dan toch minstens recht op deze beperkte uitkering.
Veelgestelde vragen over asbest op het werk
Asbest is een gevaarlijke stof die vroeger veelvuldig werd gebruikt in de bouw en industrie. Bij het inademen van asbestvezels kunnen ernstige gezondheidsproblemen ontstaan, zoals asbestose en longkanker. Werknemers die in aanraking komen met asbest op het werk, lopen daarom een groot risico. Deze FAQ over asbest op het werk beantwoordt een aantal veelgestelde vragen omtrent dit thema.
Hoe voorkom ik blootstelling voor mijn personeel?
Wanneer er asbest in een gebouw aanwezig is en er een risico bestaat op blootstelling, is het aangewezen om een gecertificeerd bedrijf in te schakelen. Zij zullen het asbest inventariseren en aangeven of een sanering al dan niet noodzakelijk is. In het andere geval is het belangrijk om strikt de instructies van het Arbobesluit en de Arboregeling te volgen.
Wanneer moet ik asbest laten verwijderen?
Asbest laten verwijderen hoeft enkel wanneer er een risico is dat er asbestvezels vrijkomen. Dat is het geval wanneer het wordt bewerkt (bv. schuren, zagen, boren, breken enzovoort), wanneer de asbestvezels niet of nauwelijks vastzitten of wanneer de asbesthoudende materialen in een slechte staat verkeren.
Wat zijn de risico's van asbesthoudend staalgrit?
Staalgrit is een korrel die wordt gebruikt om verf of roest te verwijderen van diverse ondergronden. In 2017 bleek dat er staalgrit op de markt was gebracht dat asbest bevatte. Ongeveer 130 bedrijven hebben het staalgrit gebruikt en er is een risico dat de werknemers aan asbest zijn blootgesteld. Het risico op de ontwikkeling van ziekten is beperkt, maar voor werknemers die eerder al zijn blootgesteld aan asbest neemt het risico alleen maar toe naarmate de blootstelling groter wordt. In welke mate er asbest is ingeademd valt niet vast te stellen bij een medisch onderzoek (wel post mortem). Inspectie SZW geeft aan dat het risico beperkt is en dat eventuele problemen wellicht pas na tientallen jaren zullen optreden.
Ik ben aan asbest blootgesteld. Moet ik me nu laten controleren?
Op basis van de huidige wetenschappelijke kennis is er geen enkele medische screening mogelijk om de blootstelling aan asbest vast te stellen. Bovendien leveren terugkerende preventieve screenings geen gezondheidsvoordelen op: [-] Asbestose evolueert traag en er bestaat geen enkele behandeling of methode om de ziekte te vertragen. Het vaststellen van beginnende asbestose levert geen enkel voordeel op. Patiënten melden zich meestal bij beginnende klachten en op dat moment kan er wel aan symptoombestrijding worden gedaan. [-] Diffuse pleuraverdikkingen geven pas langzaamaan klachten. Net zoals bij asbestose is er geen vroegtijdige behandeling mogelijk en is het raadzaam om zich bij klachten aan te melden zodat er aan symptoombestrijding kan worden gedaan. [-] Asbestpleuritis kan enkel worden vastgesteld wanneer het zich voordoet. Op dat moment treden er meteen klachten op. Het volstaat om te wachten op de klachten. De ziekte verdwijnt na verloop van tijd automatisch en heeft een gunstige afloop. [-] Mesothelioom kan niet worden behandeld en een vroegtijdige diagnose wijzigt niks aan het verloop van de ziekte. Het volstaat om te wachten tot er klachten optreden zodat de palliatieve behandeling kan worden opgestart. [-] Larynxkanker wordt in een vroegtijdig stadium door de patiënt opgemerkt. Voor personen die langdurig zijn blootgesteld volstaat het om bij aanhoudende keelklachten een specialist te raadplegen. [-] Longkanker kan in een vroegtijdig stadium enkel met een CT-scan worden opgemerkt wanneer de tumor zich aan de buitenkant van de long bevindt. Bovendien leveren de scans geen betrouwbare resultaten op en verhogen herhaaldelijke CT-scans het risico op kanker. Testen is niet aangewezen. In geen enkel geval levert het gezondheidsvoordelen op om zich voortdurend, bijvoorbeeld jaarlijks, preventief te laten testen. Het blijft wel belangrijk om bij ernstige klachten of aanhoudende klachten een arts te raadplegen en de arts op de hoogte te brengen van de vroegere blootstelling aan asbest.