Aansprakelijkheid voor een ongepland kind (wrongful birth)

Mensen hebben het recht om zelf plannen te maken over hun gezinsleven. Ze mogen zelf beslissen hoeveel kinderen ze willen en hoe ze die kinderen opvoeden, zolang ze daarbij de wettelijke regels maar respecteren. Een ongelukje kan na de geslachtsgemeenschap altijd gebeuren, dat zijn de risico's van het vak. Als echter een fout van een ander een ongepland kind veroorzaakt, is het mogelijk om hiervoor een schadevergoeding te vragen. Dat blijkt uit eerdere rechtspraak.

Ongewenst zwanger en een schadevergoeding

In de juridische wereld spreekt men over wrongful birth, een veelgebruikte term voor de geboorte van een ongewenst – of beter: ongepland – kind ten gevolge van onrechtmatig gedrag van een ander. Niet alleen onrechtmatige acties komen daarvoor in aanmerking, maar ook het uitblijven van een actie. Het gaat om diverse gedragingen door een derde die de conceptie heeft veroorzaakt of die het niet heeft verhinderd en dit tegen de wil van degene die nu zwanger is of bevallen is.

Wrongful birth kan verschillende oorzaken hebben, bijvoorbeeld een mislukte abortus of een mislukte sterilisatie. Er is dan mogelijk sprake van een medische fout. Een voorbeeld hiervan is een zaak die in 1997 voor de Hoge Raad verscheen (ECLI:NL:HR:1997:ZC2286). Een vrouw had in 1984 een spiraaltje laten plaatsen. Bij een operatie in 1986 heeft een arts het spiraaltje verwijderd. Hij heeft geen nieuw spiraaltje geplaatst en heeft de vrouw hier niet van op de hoogte gebracht. Uiteindelijk bleek de vrouw ongepland zwanger te zijn van haar man. De arts erkende dat het om een beroepsfout ging en de vrouw kreeg een schadevergoeding toegewezen.

Voor een ander voorbeeld van een wrongful birth verplaatsen we ons naar België. Daar was er een koppel met een ziek kind dat een beenmergtransplantatie nodig had. Daarom liet men in een fertiliteitsziekenhuis een nieuw kind verwekken. Door een medische fout kwam er een ongeschikte tweeling ter wereld. Er diende nog een vierde kind te komen dat wel geschikt was. De Belgische rechter oordeelde dat er sprake was van een wrongful birth. In Nederland zou de rechter in principe net dezelfde beslissing nemen.

Niet altijd zal een medische fout aan de basis liggen van een wrongful birth. Een andere oorzaak van wrongful birth is bijvoorbeeld een verkrachting, waarbij de verkrachter aansprakelijk is voor zijn strafbaar gedrag. Verder kan ook een gescheurd condoom of een niet-werkende anticonceptiepil aan de oorzaak liggen. Dan zal men trachten om de producent aansprakelijk te stellen op grond van de productaansprakelijkheid, iets wat niet zo eenvoudig is.

Aansprakelijkheid bij wrongful birth: ongepland kind is geen schadepost

Opdat de zwangere recht zou hebben op een schadevergoeding, moet het zeker zijn dat de tegenpartij een fout heeft gemaakt. Dat kan zoals eerder aangehaald een medische fout zijn, maar het kan ook om een andere fout gaan. Daarnaast moet er schade worden geleden. Volgens de rechtspraak is het kind op zichzelf nog geen schade.

Een ongepland kind is geen schadepost, de gevolgen wel

Dat er schade is geleden, staat vast. Wrongful birth is namelijk een fysieke of lichamelijke inbreuk. Het druist in tegen het vrije zelfbeschikkingsrecht en de vrijheid om zelf de omvang van het gezin te kiezen. In het verleden is het een en ander ook al het onderwerp geweest van morele discussies.

Men heeft bijvoorbeeld getracht om het kind als een schadefactor te beschouwen. Dat wil zeggen dat men een vergoeding wil voor het leed dat iemand is aangedaan, omdat men nu een ongewenst kind heeft. Dit druist echter in tegen de menselijke waardigheidsgedachte. Daarom wordt nooit aangenomen dat het kind een vorm van schade is. De gevolgen van het als een goede moeder aanvaarden van het ongeplande kind in het gezin kan wel schade opleveren. Dit kind zorgt namelijk voor extra opvoedings- en verzorgingskosten. Deze kosten komen wél in aanmerking voor een schadevergoeding.

Men opperde ook al dat het kind psychische schade zal ondervinden omdat het ongewenst is, maar ook dat wordt door de Hoge Raad niet gevolgd. Volgens de Hoge Raad mag ervan worden uitgegaan dat de ouders het ongeplande kind alsnog met liefde en zorg zullen grootbrengen. Het uitgangspunt is met andere woorden heel duidelijk: hoewel het kind aanvankelijk ongepland was, neemt men aan dat het kind wel degelijk met liefde en zorg zal worden grootgebracht en dat het op zichzelf dus geen recht heeft op een schadevergoeding. Als de ouders het kind niet met liefde en zorg grootbrengen, is dat aan de ouders toe te rekenen.

Schadebeperkingsplicht is geen plicht tot zwangerschapsafbreking

In principe hebben slachtoffers een schadebeperkingsplicht. Als een slachtoffer de schade niet beperkt, treft het slachtoffer zelf schuld en is een deel van de schade voor eigen rekening. Zo zal een slachtoffer na een aanrijding bijvoorbeeld zo snel mogelijk naar een garage moeten gaan. Als hij eerst nog een plezierreisje met de auto maakt en de schade daardoor erger wordt, treft hij zelf schuld. De verergeringsschade is dan voor eigen rekening.

Op basis hiervan is in het verleden al geopperd dat een slachtoffer dan maar abortus moet plegen en zo de schade moet beperken. Het is iets waar de rechter niet mee akkoord gaat. Volgens de rechter is het afbreken van een zwangerschap een persoonlijke keuze en kan men hier nooit toe worden gedwongen.

Schadevergoeding bij een wrongful birth

Eerder hebben we al benadrukt dat het kind op zich geen schade is. Toch komen verschillende schadeposten in aanmerking voor een schadevergoeding. In de eerste plaats gaat het om de verzorgings- en opvoedingskosten. Daarnaast speelt ook de inkomensderving een rol en ten slotte gaat het om de immateriële schade.

Opvoedings- en verzorgingskosten

Mensen die een kind krijgen, ervaren een financieel nadeel. In principe is dat een eigen keuze en zijn de kosten voor het opvoeden en verzorgen van een kind voor eigen rekening. Bij een wrongful birth zijn deze kosten echter ten laste van degene die aansprakelijk is. Het is natuurlijk moeilijk om vooraf te voorspellen hoe hoog deze kosten zullen zijn en ook de vrije wil speelt daarbij een rol. Sommige ouders kiezen ervoor om hun kinderen in de watten te leggen, maar dat is dan weer een persoonlijke keuze en dat kan de aansprakelijke niet worden aangerekend. Daarom koos de Hoge Raad er eerder al voor om de schadevergoeding te berekenen op basis van de gemiddelde opvoedings- en verzorgingskosten. Daarvoor dient men een beroep te doen op de NIBUD-gegevens.

Inkomensderving

Het kan dat de vrouw ten gevolge van de zwangerschap en de bevalling enige tijd niet kan werken en ze dus inkomsten verliest. Deze inkomensderving komt voor een schadevergoeding in aanmerking. Ook hier geldt dat er sprake kan zijn van persoonlijke voorkeuren. Sommige moeders beslissen om hun werk helemaal op te geven om zich volledig te focussen op de opvoeding van hun kind. Anders moeders blijven aan het werk en schakelen bijvoorbeeld de hulp in van de grootouders.

In de praktijk zal de rechter nagaan in welke mate een keuze om niet te werken redelijk is. Op deze vraag is er geen kant-en-klaar antwoord mogelijk. Ook bijvoorbeeld de leeftijd van de andere kinderen, de gezinsomstandigheden, het aantal kinderen in het gezin, de gezondheidsomstandigheden van het kind en dergelijke meer zullen ook een rol spelen. Bij een groot gezin kan dat ene kind extra wel degelijk een reden zijn om huismoeder te worden, zeker als dat kind een beperking heeft.

Immateriële schade

Als het gaat over immateriële schade komen we snel opnieuw terecht in morele discussies. In ieder geval kan er sprake zijn van immateriële schade bij het slachtoffer, al was het maar omdat de zwangerschap en de bevalling ongemakken en pijn veroorzaken. Ook een schending van het recht op zelfbeschikking van de vrouw komt eventueel in aanmerking voor een vergoeding, hoewel dit ook afhankelijk is van de ernst van de normschending.