Aansprakelijkheid van de gemeente en de eigen verantwoordelijkheid van burgers
Nederland telt 352 gemeenten. Deze gemeenten zijn verantwoordelijk voor allerlei taken. Ze staan dicht bij de inwoners en dat is vaak heel nuttig. Het takenpakket gaat van het ophalen van huisvuil tot het opstellen van bestemmingsplannen. Als de gemeente een fout maakt bij de uitoefening van deze taken en verantwoordelijkheden, kan de gemeente aansprakelijk worden gesteld.
Inhoudsopgave
De verantwoordelijkheden van de gemeente
Op de gemeente rusten een aantal verantwoordelijkheden. Zo moet de gemeente bijvoorbeeld zorgen voor een goede ruimtelijke ordening, waarbij er voldoende aandacht gaat naar de veiligheid. Het gaat niet alleen over het veilig houden en onderhouden van de wegen, maar bijvoorbeeld ook over het onderhouden van de bomen in het park of van de rioleringen. Als de gemeente het onderhoud niet goed of niet tijdig uitvoert, kan dat in gevaarlijke situaties resulteren.
Verantwoordelijkheid van de gemeente voor wegen en pleinen
De gemeente moet de wegen en de pleinen onderhouden en voorkomen dat er gevaarlijke situaties ontstaan. Een gat in de weg, een verzakking op de stoep of een glad fietspad: het kan zware letsels veroorzaken! Hetzelfde geldt voor kruispunten die onoverzichtelijk zijn, wegen die onvoldoende verlicht zijn of gevaarlijke bochten waarvoor niet voldoende wordt gewaarschuwd. Als een gemeente niet voldoende doet om de wegen en pleinen veilig in te richten en veilig te houden, kan de gemeente aansprakelijk worden gesteld. Daarom is het belangrijk dat de gemeente, met name voor de wintermaanden, een beleidsplan heeft om gladheid te voorkomen. Dit beleidsplan zal onder andere bepalen hoe, waar en wanneer er zout wordt gestrooid en op welke manier de gladheid wordt gesignaleerd.
Verantwoordelijkheid van de gemeente voor bouwwerken
De gemeente beschikt over eigen gebouwen, zoals het gemeentehuis, buurthuizen en sporthallen. Net als iedere gebouweigenaar is de gemeente verantwoordelijk voor de eigen opstallen. Het moet de gebouwen goed onderhouden en voorkomen dat anderen letselschade oplopen, bijvoorbeeld doordat er een muurtje instort. En bij het onderhoud van dergelijke gebouwen dient de gemeente te voorkomen dat omliggende eigendommen schade oplopen, bijvoorbeeld door grondverzakkingen.
Verantwoordelijkheid van de gemeente voor rioleringen
Het onderhouden van de rioleringen behoort tot de verantwoordelijkheid van de gemeente. De gemeente moet ervoor zorgen dat de rioleringen blijven functioneren. Als de rioleringen verstopt of beschadigd raken, bijvoorbeeld door wegwerkzaamheden, kan dat grote gevolgen hebben. Het water kan dan niet goed meer worden afgevoerd, wat in waterschade kan resulteren. Beschadigde rioleringen kunnen ook grondverzakkingen of zinkgaten veroorzaken. Zinkgaten, ook wel eens sinkholes of verdwijngaten genoemd, ontstaan bijvoorbeeld doordat het rioolwater het gesteente in de grond oplost. Ze kunnen ongelofelijk veel schade aanrichten. Bij een slecht functionerend riool kan de gemeente aansprakelijk worden gesteld.
Verantwoordelijkheid van de gemeente voor openbaar groen
Een gemeente bestaat uit meer dan alleen grijze wegen en gebouwen. Ook groenstroken, parken en openbare tuinen maken er deel van uit en vallen dus onder de verantwoordelijkheid van de gemeente. Gemeentebomen kunnen omvallen, bij een storm kunnen ze takken verliezen en de eikenprocessierups kan er feestjes bouwen. En de boomwortels kunnen dan ook nog eens schade veroorzaken aan huizen. Het is de verantwoordelijkheid van de gemeente om het openbaar groen goed te onderhouden, zodat dergelijke schade wordt voorkomen.
De gemeente is niet alleen verantwoordelijk voor het openbaar groen, maar bijvoorbeeld ook voor speeltoestellen die in het park aanwezig zijn. Als de speeltoestellen defecten vertonen en schade veroorzaken, kan de gemeente ook aansprakelijk zijn.
Verantwoordelijkheid van de gemeente voor ambtenaren
Een gemeente is aansprakelijk voor de handelingen van de ambtenaren die voor de gemeente werken. Als een ambtenaar bijvoorbeeld fraude pleegt, kan de gemeente hierover worden aangesproken. Ook wanneer een ambtenaar verkeerde inlichtingen geeft, kan de gemeente hiervoor aansprakelijk zijn.
Of dit al dan niet zo is, verschilt per geval. De gemeente zal niet zomaar voor iedere verkeerde inlichting aansprakelijk zijn. Dat komt omdat burgers ook zelf verantwoordelijkheden hebben en soms zelf een onderzoeksplicht hebben.
Verantwoordelijkheid van de gemeente voor aannemers
Als een gemeente een aannemer inschakelt om werken te laten uitvoeren en deze aannemer schade veroorzaakt, kan de gemeente hier soms voor aansprakelijk worden gesteld. Dat komt omdat de gemeente in dit geval een opdrachtgever is. En in de hoedanigheid van opdrachtgever kan de gemeente soms aansprakelijk worden gesteld voor de fouten van de aannemer.
Dat volgt uit artikel 6:171 van het Burgerlijk Wetboek. Volgens dit artikel kan een benadeelde zowel de aannemer als de opdrachtgever aanspreken, want ze zijn hoofdelijk aansprakelijk. Volgens dit artikel is het wel zo dat de opdrachtgever enkel aansprakelijk is als de werkzaamheden betrekking hebben op de uitoefening van het bedrijf van de opdrachtgever. Een gemeente is geen bedrijf en dus is dit artikel in beginsel niet op de gemeente van toepassing, maar er zijn uitzonderingen. Denk bijvoorbeeld aan openbaarvervoerbedrijven of havenbedrijven van de gemeente. Of de gemeente aansprakelijk kan worden gesteld voor de schade die is aangericht door een aannemer, moet dus per geval worden bekeken.
Verantwoordelijkheid van de gemeente voor evenementen
De organisator van een evenement is in beginsel verantwoordelijk voor een veilig en goed verloop van het event, maar ook de gemeente draagt verantwoordelijkheid. In de eerste plaats is dat omdat de gemeente de evenementenvergunning toekent. Dat mag het niet zomaar doen. De gemeente moet namelijk het evenement en de risico’s beoordelen en moet maatregelen treffen om de risico’s te verminderen. Daarom kan de gemeente voorschriften aan de vergunning koppelen. Daarbij dient het een afweging te maken tussen de preventieve kracht van een voorschrift en het bezwarend karakter van dit voorschrift. Aanvullend nemen gemeenten vaak in de vergunning op dat de organisator zich voldoende tegen schade dient te verzekeren.
Ten tweede geldt dat een gemeente een toegekende evenementenvergunning niet zomaar mag intrekken, bijvoorbeeld omdat directe omwonenden bezwaar hebben gemaakt. Dan kan de gemeente aansprakelijk zijn voor de schade die de organisator ondervindt door de plotselinge afgelasting.
Tevens heeft de gemeente volgens artikel 174 Gemeentewet een toezichttaak. Als er sprake is van toezichtfalen, kan de gemeente aansprakelijk worden gesteld. Bij een incident of een ramp zal de gemeente ook aanwijzingen moeten geven. De gemeente draagt daarin een grote verantwoordelijkheid.
Verantwoordelijkheid van de gemeente voor besluiten
Een belanghebbende kan hoger beroep instellen als hij het niet eens is met een besluit. De bestuursrechter kan dan beslissen om het besluit van de gemeente te vernietigen. In zo’n geval is er sprake van een onrechtmatig besluit.
Als een besluit onrechtmatig is en er op deze manier schade is veroorzaakt, kan de gemeente daarvoor aansprakelijk zijn. Er moet dan wel een causaal verband zijn tussen het vernietigde besluit en de schade. Daarvoor dient de situatie te worden vergeleken met de hypothetische situatie waarin er wel een rechtmatig besluit zou zijn genomen.
Hoe dan ook is het voor de gemeente belangrijk om de kans op onrechtmatige besluiten te beperken. Als een gemeente een beslissing uiteindelijk herroept, dient het ook helder aan te geven waarom het dat doet.
Legionellapreventie en de verantwoordelijkheid van de gemeente
Degene die water beschikbaar stelt aan een ander is verantwoordelijk voor de legionellapreventie. Dat volgt uit de algemene zorgplicht. Voor eigenaars van een prioritaire installatie gelden er zelfs extra eisen. Deze extra eisen zijn opgenomen in het zogeheten Drinkwaterbesluit. Het gaat er dan bijvoorbeeld om dat er een risicoanalyse moet zijn, net als een beheersplan. Als een gemeente juridisch eigenaar is van bepaalde gebouwen dient het zelf dergelijke risicoanalyses uit te voeren. Uiteraard dient de gemeente vervolgens ook op een correcte manier maatregelen te treffen om de ontdekte risico’s te beperken. Dit is bijvoorbeeld relevant wanneer een brandweerkazerne of een sporthal eigendom is van de gemeente.
Daarnaast rust er ook een meer algemene verantwoordelijkheid op de gemeente. Zo is de gemeente bijvoorbeeld de toezichthouder bij publieksevenementen waar waterverneveling optreedt. De gemeente moet dan controleren of de organisator van het evenement een goede legionellapreventie uitvoert. Ook moet een gemeente bijvoorbeeld verplicht natte koeltorens op het grondgebied registreren. Als de gemeente aan zijn verplichtingen verzaakt en er schade ontstaat, kan dat in schadeclaims resulteren.
Waarvoor is de gemeente niet aansprakelijk?
Hoewel de gemeente een grote verantwoordelijkheid heeft, bijvoorbeeld voor het openbaar groen of voor de rioleringen, is het zeker niet zo dat de gemeente altijd aansprakelijk is. De gemeente heeft namelijk geen garantieplicht en er moet ook rekening worden gehouden met de eigen verantwoordelijkheid van burgers.
De persoonlijke verantwoordelijkheid van burgers: voorzichtig en oplettend zijn
We leven in een verzorgingsstaat, waarbij de overheid een grote zorgtaak op zich neemt en zorg draagt voor het welzijn van de onderdanen. Dat wil echter niet zeggen dat de burgers zelf geen verantwoordelijkheid dragen, integendeel. Dit wordt ook bevestigd in de rechtspraak: van de burger mag enige mate van oplettendheid worden verwacht. Een burger moet altijd aandachtig zijn en mag niet zomaar aannemen dat de wegen in perfecte staat verkeren of dat een ambtenaar zich niet kan verspreken. Een burger moet ook weten dat het bij een storm waait en dat een tak kan afbreken. En een weggebruiker moet voldoende oplettend zijn om zijn snelheid en het rijgedrag aan te passen aan de omstandigheden.
Dit alles is reeds meermaals door de rechter bevestigd. Zo gaf de rechter bijvoorbeeld recent nog het volgende aan: “Anderzijds moet een weggebruiker er rekening mee houden dat een weg niet altijd in goede staat verkeert en dus zelf oplettend en voorzichtig zijn” (ECLI:NL:RBOBR:2021:1234)
Delicaat evenwicht tussen de eigen verantwoordelijkheid en de verantwoordelijkheid van de gemeente
Welke mate van voorzichtigheid en oplettendheid van de burger mag worden verwacht, is altijd een feitenkwestie. Er mag van een burger best wel wat voorzichtigheid en oplettendheid worden verwacht, maar men mag niet verwachten dat hij perfect is. Iedereen is wel eens onoplettend, dat is normaal.
Meer zelfs: het is net omdat burgers onoplettend kunnen zijn, dat een gemeente net extra voorzichtig moet zijn en bijvoorbeeld moet waarschuwen voor gevaar. Hoe groter de kans is dat een burger in een bepaalde situatie onvoorzichtig en onoplettend is, hoe groter de verantwoordelijkheid van de gemeente is. En hoe groter de kans is dat een “normale” burger oplettend en voorzichtig is, hoe kleiner de verantwoordelijkheid van de gemeente is.
Persoonlijke verantwoordelijkheid beïnvloedt ook de schadevergoeding
Het antwoord op dergelijke aansprakelijkheidsvragen is heus niet altijd zwart-wit. De persoonlijke verantwoordelijkheid van burgers speelt ook een rol bij het bepalen van het eigen risico. Zo kan het dat de gemeente een fout heeft gemaakt, maar dat de burger ook zelf een fout maakte door onvoldoende voorzichtig te zijn. Bijvoorbeeld door de snelheid niet aan te passen aan het regenachtige weer en de slechte zichtbaarheid. Dan kan het dat de gemeente maar een deel van de schade moet vergoeden. De aansprakelijkheid van de gemeente mag met andere woorden nooit een reden zijn om zelf geen verantwoordelijkheid op te nemen.
Geen resultaatsverbintenis, maar wel een inspanningsverbintenis
Het is de verantwoordelijkheid van de gemeente om de burgers veilig te houden, bijvoorbeeld door gevaarlijke takken te snoeien en door tijdig te strooien. Het is echter niet zo dat de gemeente een resultaatsverbintenis heeft. De gemeente hoeft niet te garanderen dat het alle burgers op alle plekken en op alle momenten veilig kan houden. We mogen niet verwachten dat de gemeente overal tegelijkertijd kan zijn om voetpaden te herstellen, bomen te snoeien en eikenprocessierupsen te verdrijven.
Wel heeft de gemeente een inspanningsverbintenis: het moet redelijke inspanningen verrichten om de burgers veilig te houden. De inspanning die van de gemeente mag worden verwacht, is simpelweg afhankelijk van de middelen die de gemeente heeft, hoe groot de benodigde inspanningen zijn en hoe groot het gevaar is als de gemeente niet meteen ingrijpt.
De gemeente was niet op de hoogte en kon niet op de hoogte zijn
Opdat een gemeente aansprakelijk zou kunnen worden gesteld, moet het ook weten dat er sprake was van een gevaar. Als de gemeente dit simpelweg niet kon weten, bijvoorbeeld omdat niemand de gemeente op de hoogte heeft gebracht, is het ook niet aansprakelijk. Tenzij het dit zelf had horen te weten, bijvoorbeeld door voldoende toezicht te houden.
Tegelijkertijd moet de gemeente ook de kans en voldoende tijd hebben gekregen om het een en ander te herstellen of te verhelpen. Zo mag van de gemeente worden verwacht dat het sneeuwruimt, maar ook dat het eerst focust op de grote wegen. Straten in woonerven zijn dan niet de prioriteit, waardoor men er langer moet wachten.
Onvoldoende middelen
Een gemeente kan enkel maatregelen treffen als ze binnen haar macht liggen. Daarbij moet er rekening worden gehouden met wat al dan niet redelijkerwijs van de gemeente kan worden verwacht. Als de financiële middelen van een gemeente beperkt zijn, kan er niet zomaar worden verwacht dat volledige viaducten meteen opnieuw worden aangelegd. Een eenvoudig onderhoud of een goedkope oplossing mag wel worden verwacht. Ook de technische of wetenschappelijke kennis en de aanwezige expertise op het moment van de feiten kunnen factoren zijn waarmee rekening wordt gehouden.
Duidelijke waarschuwing voor gevaar
Eerder hebben we al aangegeven dat burgers ook zelf verantwoordelijkheid dragen. Als de gemeente waarschuwt voor gevaar, wordt de persoonlijke verantwoordelijkheid van de burger er alleen maar groter op. Zo kan de gemeente bijvoorbeeld waarschuwen voor een glad wegdek of voor een gevaarlijke bocht. In dergelijke gevallen mag worden verwacht dat burgers hun gedrag aanpassen en anticiperen op het gevaar, waardoor de gemeente minder snel aansprakelijk zal zijn.
Wijzigende zorgplicht
De zorgplicht van de gemeente is niet altijd even groot. De verplichting om te zorgen voor een veilige weg krijgt bij verschillende wegen een andere invulling. Zelfs het Burgerlijk Wetboek maakt een onderscheid tussen diverse wegen. Op een fietspad hoeft een burger niet ineens een diepe kuil te verwachten. Op een onverharde zandweg is dat dan weer anders. Daar zijn dergelijke kuilen heel gebruikelijk en daarop dient de weggebruiker dan te anticiperen. Dit houdt met andere woorden opnieuw verband met de persoonlijke verantwoordelijkheid van de burger.
Voorbeelden van de aansprakelijkheid van de gemeente
Of de gemeente bij letselschade al dan niet aansprakelijk is, is vaak een delicate afweging. Hierboven bleek al dat er met een aantal zaken rekening moet worden gehouden en dat er vaak geen concrete regels zijn. Bij discussie hieromtrent zal de rechter de knoop door moeten hakken. Een aantal voorbeelden van eerdere rechterlijke beslissingen tonen aan hoe vergelijkbare situaties door subtiele verschillen toch een andere uitkomst hebben.
Aansprakelijkheid van de gemeente bij struikelongevallen
Bij een eerste zaak (ECLI:NL:RBROT:2016:1219) steekt een voetganger in Rotterdam de straat over. Wanneer hij weer de stoep op wil stappen, struikelt hij over een paaltje die langs de stoeprand is geplaatst. Hij loopt hierdoor een gescheurde lip, een gebroken neus en schaafwonden in het gezicht op. Het paaltje had geen duidelijke markering, had dezelfde kleur als het trottoir en was niet duidelijk op te merken. De gemeente had het ongeval kunnen voorkomen door het paaltje een opvallende kleur te geven. Bovendien waren er al meerdere personen over de paaltjes gevallen en was de gemeente hiervan op de hoogte. Op basis hiervan besliste de rechter dat de gemeente aansprakelijk is.
Bij een andere zaak (ECLI:NL:GHARL:2015:1498) is een vrouw gestruikeld over kabels op een marktplein. Deze kabels liepen van een elektriciteitskast naar de marktkramen. In dit geval werd beslist dat de gemeente niet aansprakelijk is. Van burgers mag worden verwacht dat ze weten dat er gebruik wordt gemaakt van elektriciteitskasten als er markt is en dat er dus elektriciteitskabels op de stoep kunnen liggen. Als er markt is, mag er worden verwacht dat burgers extra goed opletten voor allerlei voorwerpen die op de stoep en op het plein kunnen liggen. Voorzichtigheid is dan geboden. Bovendien waren de donkere stroomkabels op het lichte wegdek goed zichtbaar. Daarom werd beslist dat de gemeente niet aansprakelijk is. De vrouw had maar voorzichtiger en oplettender moeten zijn.
Letsel na val met de fiets
Op initiatief van de dorpsraad van Meijel werd de lokale Dorpstraat gereconstrueerd. Nadat de weg weer toegankelijk was, vond er een ongeval plaats. Het ging om een eenzijdig fietsongeval op klaarlichte dag, waarbij een vrouw met het voorwiel tegen de trottoirband reed. Ze raakte de opstaande rand en kwam ten val. Hierbij liep ze gecompliceerde breuken op ter hoogte van de schouder en haar rechterbovenarm.
De grijze trottoirband was wel zichtbaar tussen het roodgekleurde wegdek en het roodgekleurde trottoir, maar er was ook sprake van gezichtsbedrog. De opstaande rand was namelijk niet goed onderscheidbaar, waardoor het leek alsof het op gelijke hoogte lag van de weg. Hierdoor leek het alsof fietsers vrij over de schuine trottoirband kunnen fietsen, terwijl dat niet het geval is. Voor de renovatie van de Dorpstraat konden fietsers wel over de verticale trottoirband fietsen, waardoor er mag worden verwacht dat ze hier minder oplettend voor zijn. De rechter vond dat er sprake was van een onveilige situatie en dat de gemeente hiervoor aansprakelijk is (ECLI:NL:RBLIM:2021:4160).
Bij een andere zaak werd dan weer beslist dat de gemeente niet aansprakelijk is (ECLI:NL:RBOVE:2015:1550). Bij deze zaak was een fietser ten val gekomen nadat hij op een smal fietspad achteromkeek, uit koers raakte, in de berm terechtkwam en tegen een paaltje reed. Dit paaltje was langs het fietspad geplaatst om te voorkomen dat auto’s het fietspad zouden gebruiken. Het paaltje was er dus net geplaatst om fietsers te beschermen. De gemeente hoefde niet te verwachten dat iemand tegen het paaltje zou rijden en de fietser, die wist dat er paaltjes stonden, had zelf onnodige risico’s genomen door achterom te kijken. Hij had oplettender en voorzichtiger moeten zijn.
Uitglijden bij een glad wegdek
Bij een glad wegdek is de gemeente niet snel aansprakelijk. Dat komt omdat de gemeente nu eenmaal niet overal tegelijkertijd kan strooien en omdat er van weggebruikers veel voorzichtigheid mag worden verwacht. Uitzonderlijk wordt de gemeente toch aansprakelijk gesteld. Dat gebeurde bijvoorbeeld bij een zaak uit 2010 (ECLI:NL:RBSHE:2010:BN2829). Toen ging het niet om een glad wegdek door sneeuw, ijs en vriestemperaturen, maar om een uitglijdongeval op betonnen stelconplaten op de gemeentelijke afvalinzamelingsplaats. Deze platen waren spiegelglad ten gevolge van algvorming. De gemeente had deze platen aangebracht omdat het terrein anders in een modderpoel veranderde als het hevig regent. De gemeente had de platen volgens de rechter beter moeten onderhouden. Volgens de rechter was er wel sprake van 50% eigen schuld, omdat het slachtoffer onvoldoende oplettend is geweest.
Bij een andere zaak (ECLI:NL:HR:2014:1091) is iemand met de fiets ten val gekomen op een gladde brug. De gemeente had bij de brug gewaarschuwd voor het gevaar. Er stond namelijk een bord met het opschrift “Let op! Glad brugdek”. Op basis hiervan werd beslist dat de gemeente niet aansprakelijk is voor de letselschade. De gemeente heeft namelijk een afdoende maatregel getroffen om weggebruikers te beschermen tegen het risico op het uitglijden op de gladde brug.
Ongeval door een slecht wegdek
In een eerste zaak (ECLI:NL:GHAMS:2013:1744) was de gemeente aansprakelijk voor een ongeval met een scootmobiel door een plotseling hoogteverschil op een houten pad. Er was sprake van een plotselinge verlaging van maar liefst twintig centimeter. Dit was slecht waarneembaar en er waren geen paaltjes of waarschuwingen aangebracht. Daaorm was de gemeente aansprakelijk. Er was wel sprake van 20% eigen schuld, omdat het slachtoffer ten tijde van het ongeval omhoogkeek naar de molen. Eigenlijk hoorde hij bij het omhoogkijken stil te staan.
Bij een andere zaak (ECLI:NL:RBOBR:2021:1234) komt een fietser ten val op een openbare, verharde weg. Tussen de twee betonplaten op de verkeersdrempel zat een kleine gleuf en zijn voorwiel kwam daarin vast te zitten. De weg voorziet niet in een separaat fietspad, waardoor ook fietsers over de verkeersdrempel moeten. Volgens de rechter was de oneffenheid echter heel gering en niet groter dan wat de fietser ter plaatse had mogen verwachten. Daarom is de gemeente volgens de rechter niet aansprakelijk.
Ongeval door omgevallen takken of bomen
In een eerste zaak (ECLI:NL:PHR:2021:559) wacht een vrouw te Zutphen aan een opstaplocatie van de toeristische fluisterboot. Deze opstaplocatie bevindt zich onder een kastanjeboom. Het was die dag zonnig en windstil. Ineens brak er een hoofdtak van de boom af. Deze tak viel op het slachtoffer. De boom werd al enkele jaren door de gemeente in de gaten gehouden. Men wist dat er risico’s aan de boom verbonden waren en dat de gevolgen van een stam- of een takbreuk aanzienlijk konden zijn, terwijl men eenvoudig had kunnen ingrijpen door bijvoorbeeld de opstaplocatie te verplaatsen. Daarom werd geoordeeld dat de gemeente aansprakelijk is.
Bij een andere zaak werd dan weer geoordeeld dat de gemeente niet aansprakelijk is voor de schade die is ontstaan nadat een boom is omgevallen op een woonwagen (ECLI:NL:GHARL:2019:506). Het ging om een vijfentwintig meter hoge Amerikaanse eik van zestig jaar oud. De boom was eerder al als risicoboom aangemerkt en werd gesnoeid. Tijdens een zware lentestorm is de boom desondanks toch omgewaaid en op een woonwagen gevallen. In principe houdt de zorgplicht van de gemeente in dat de gemeente het risico op het omwaaien van een boom tijdens een storm moet beperken. Het hof hield er echter rekening mee dat het ging om een uitzonderlijk zware storm. Met zo’n zware storm had de gemeente geen rekening hoeven te houden. Het hof vond dat de gemeente voldoende maatregelen had getroffen voor stormen die wel te verwachten zijn.
Ongeval door gevaarlijke verkeerssituatie
Bij het inrichten van de weg dient de gemeente te zorgen voor veilige verkeerssituaties. Als er toch iets gebeurt, waardoor er een onveilige verkeerssituatie ontstaat, dient de gemeente zo snel mogelijk in te grijpen en de gevaarlijke situatie te verhelpen. Als het dat niet doet, kan de gemeente aansprakelijk zijn. Deze aansprakelijkheid voor een gevaarlijke situatie kwam ter sprake bij een recente zaak (ECLI:NL:RBROT:2022:595). Bij deze zaak vond er een botsing plaats op een kruising met een uitrit. De voorrangssituatie op de kruising was onduidelijk. Er werd bijvoorbeeld onvoldoende gewaarschuwd voor de gevaarlijke situatie. Er stond wel een waarschuwingsbord, maar dit stond veel te dicht bij de kruising.
Dat de gemeente niet altijd aansprakelijk is voor een gevaarlijke verkeerssituatie, bewijst dan weer een andere zaak (ECLI:NL:RBROT:2022:4291). Er vond toen een ongeval plaats op een kruispunt met een verkeersregelinstallatie met een voertuigafhankelijke regeling. De ontruimingstijd was volgens de verzekeraar te kort. De gemeente haalde echter aan dat de ontruimingstijd van 2 seconden was berekend volgens de CROW-richtlijn 111 en met het computerprogramma OTTO. Hoewel de gemeente de berekeningen niet heeft gecontroleerd, had de gemeente volgens de rechter mogen aannemen dat de met het computerprogramma berekende ontruimingstijden correct zijn. Later is de CROW-richtlijn 321 in voege genomen, maar doorgaans worden ontruimingstijden enkel nog gewijzigd als bijzondere omstandigheden daartoe aanleiding geven. Er waren ook geen klachten over de ontruimingstijden binnengekomen.
De gemeente aansprakelijk stellen
Wanneer iemand schade lijdt door de schuld of door de nalatigheid van de gemeente, is het mogelijk om de gemeente aansprakelijk te stellen en hiervoor een schadevergoeding te vragen. Het vragen om een schadevergoeding gebeurt bij voorkeur schriftelijk, zodat er ook een bewijsstuk is. Steeds meer gemeenten bieden op hun website een digitaal formulier aan om de gemeente aansprakelijk te stellen.
Voorbeeldbrief downloaden →Voorwaarden voor de aansprakelijkstelling van de gemeente
Voordat de gemeente aansprakelijk kan worden gesteld, moet worden nagegaan of de gemeente daadwerkelijk aansprakelijk is. Daarvoor moet de gemeente een fout of een nalaten kunnen worden verweten. Daarnaast dient er sprake te zijn van schade en moet er een causaal verband zijn tussen de fout en de schade. Ook mag het een en ander nog niet zijn verjaard.
Wanneer het slachtoffer zelf verzekerd is, is het aan te raden om het een en ander eerst aan de eigen verzekeraar voor te leggen. Wellicht zal de verzekeraar de schade uitbetalen en vervolgens zelf de gemeente aansprakelijk stellen om de schade te verhalen. Voor het slachtoffer is dit de eenvoudigste manier om snel een schadevergoeding te bekomen.
Beschrijving en onderbouwing van de aansprakelijkheid
Wanneer de gemeente aansprakelijk wordt gesteld, dienen er een een aantal gegevens te worden overgemaakt. Zo moet duidelijk worden omschreven welke schade er is opgelopen, wanneer en hoe deze schade is ontstaan en wat de gemeente kan worden verweten. Beschrijf niet alleen het een en ander, maar onderbouw het ook. Neem in ieder geval de volgende informatie op:
De persoonlijke NAW-gegevens en contactgegevens
Een duidelijke omschrijving van de schade die is opgelopen
Een bewijs van de schade die is opgelopen, bijvoorbeeld een verslag van een expert
Een duidelijke omschrijving van wat de gemeente kan worden verweten
De datum en het tijdstip van het ontstaan van de schade
Een bewijs van het ontstaan van de schade, bijvoorbeeld een getuigenverklaring en/of een proces-verbaal
De hoogte van de schade
Het is ook aan te raden om alvast op te nemen op welk rekeningnummer de gemeente de schadevergoeding kan betalen.
Vormen van schadevergoeding door de gemeente
In de meeste gevallen zal de schade worden vergoed door middel van een schadevergoeding. Op basis van de schadebegroting wordt er dan een financiële vergoeding toegekend. Dit is niet te verwarren met een nadeelcompensatie. Bij een nadeelcompensatie handelt de gemeente volgens het boekje, maar ondervindt men toch schade. Bijvoorbeeld wanneer wegwerkzaamheden lang duren en er hierdoor minder klanten worden aangetrokken. Aan een nadeelcompensatie zijn strikte voorwaarden verbonden.
Verder bestaan er ook andere remedies dan een schadevergoeding, zoals het herstel van de geschonden rechten en belangen, een herstel in natura of de officiële erkenning en excuses. Deze alternatieve remedies worden niet zo vaak toegepast bij schadeclaims ten aanzien van de gemeente. Een financiële vergoeding is in de praktijk de regel.
Veelgestelde vragen over de aansprakelijkheid van de gemeente
De gemeente aansprakelijk stellen, is altijd een ingrijpende actie. Het is wel belangrijk dat het correct gebeurt, want enkel zo is het mogelijk om een passende schadevergoeding te ontvangen. Daarom zijn hieronder een aantal veelgestelde vragen beantwoord.
Wat zijn de verantwoordelijkheden van de gemeenten?
De gemeente voert in principe het landelijk beleid uit en kan daarnaast ook een eigen beleid voeren. De gemeente heeft met andere woorden veel taken en verantwoordelijkheden. Zo moet het officiële documenten uitgeven, uitkeringen toekennen, bijhouden wie er in de gemeente woont en is het verantwoordelijk voor onder meer de jeugdhulp en de uitvoering van de Participatiewet. Ook maakt de gemeente bestemmingsplannen, houdt het toezicht op de woningbouw en staat het in voor de aanleg en het onderhoud van fietsroutes, voetpaden, wegen en straten. Verder voert de gemeente de Wet milieubeheer uit en kent het subsidies toe.
De weg voldoet niet aan de CROW-normen. Is de wegbeheerder dan aansprakelijk?
Dat is afhankelijk van verschillende factoren. De CROW-normen zijn namelijk louter aanbevelingen en richtlijnen en hebben geen wettelijke basis. De rechter zal er wel rekening mee houden en het kan een reden zijn waarom een rechter beslist dat de wegbeheerder aansprakelijk is, maar hij zal ook altijd rekening houden met andere factoren. De frequentie van het verkeer, het gedrag dat van andere verkeersdeelnemers mag worden verwacht en de lokale verkeersomstandigheden zullen bijvoorbeeld ook van belang zijn.
Men zegt wel eens dat een besluit formele rechtskracht heeft. Wat bedoelt men hiermee?
Men bedoelt dat een besluit niet langer kan worden aangevochten en dat alle civiele vorderingen betreffende het besluit automatisch worden afgewezen. Op deze manier voorkomt men tegenstrijdige uitspraken. Een besluit heeft formele rechtskracht als de bestuursrechtelijke rechtsmiddelen zijn aangewend en het besluit niet is vernietigd.
Als een bestuursrechter een besluit vernietigt, kan de gemeente aansprakelijk zijn. Is dat het geval?
Door de vernietiging staat de onrechtmatigheid van het besluit vast. De vernietiging volstaat echter nog niet om van aansprakelijkheid te spreken. Daarvoor moet er ook sprake zijn van schade en moet er een causaal verband zijn tussen de schade en de onrechtmatige daad. Om dit te beoordelen, vergelijkt men de huidige situatie met een hypothetische situatie: het nemen van een hypothetisch rechtmatig besluit.
Ik dien een schadeclaim in bij de gemeente. Hoelang duurt het om deze claim af te handelen?
De afhandeltermijn verschilt per gemeente en is afhankelijk van de complexiteit van de schadeclaim. De gemeente heeft een redelijke termijn nodig om de claim te onderzoeken en te behandelen. De gemeente dient wel behoorlijk om te gaan met schadeclaims en dient proactief te handelen. In principe zal men binnen acht weken reageren, wat niet wil zeggen dat de claim daarmee ook is behandeld. Duurt het te lang? Neem dan eerst contact op met de gemeente om te achterhalen waarom het zolang duurt. Soms heeft de gemeente ook een ombudsman of is de gemeente aangesloten bij de Nationale ombudsman. Dan is het ook mogelijk om bij de ombudsman een klacht in te dienen.
De gemeente wijst mijn schadeclaim af. Wat kan ik doen?
Ga eerst het gesprek aan met de gemeente om te achterhalen waarom de claim wordt afgewezen. Mogelijk heeft de gemeente gewoon extra informatie of bewijzen nodig. Als de gemeente de claim echter blijvend afwijst, is het mogelijk om de rechter te verzoeken om de schadevergoeding toe te kennen. Het is aan te raden om vooraf juridisch advies in te winnen. De rechtsbijstandverzekeraar kan hierbij helpen.