Aansprakelijkheid en verzekeringen bij aardbevingen

De impact van aardbevingen kan verwoestend zijn, dat is recent weer gebleken met de aardbeving in Turkije en Syrië die meer dan 50.000 slachtoffers heeft geëist. Ook in Nederland hebben we te maken met aardbevingen, waaronder geïnduceerde aardbevingen door gaswinning in het Groningenveld. Hoewel de meeste aardbevingen hier gelukkig niet zo zwaar zijn, kunnen ze nog steeds ernstige gevolgen hebben en kan er mogelijk een aansprakelijke partij zijn. Bovendien kan er soms een beroep worden gedaan op een schade- of aansprakelijkheidsverzekering. Ingewikkeld is het in ieder geval.

Aansprakelijkheid bij aardbevingen

In een normale wereld hebben aardbevingen een natuurlijke oorsprong. Bij dergelijk natuurgeweld valt al snel schade voor en deze schade kan meestal niet worden verhaald, omdat er geen aansprakelijke partij is. We zijn nu eenmaal allemaal slachtoffers van het natuurgeweld dat onze wereld kenmerkt.

Soms had iemand meer moeten doen om slachtoffers te beschermen tegen de gevolgen van zo'n aardbeving. Dan kan er wel sprake zijn van wettelijke aansprakelijkheid. In de meeste gevallen hebben Nederlandse aardbevingen geen natuurlijke oorsprong en kan er wel degelijk iemand aansprakelijk zijn voor de schade.

Aansprakelijkheid bij aardbevingen van niet-natuurlijke oorsprong

Het bekendste voorbeeld van aardbevingen die geen natuurlijke oorsprong hebben, zijn de aardbevingen die het gevolg zijn van de gaswinning uit het Groningenveld. Deze gaswinning vindt plaats door NAM, op basis van een concessie die door de Nederlandse Staat is toegekend. Hiervoor werkt NAM samen met het staatsbedrijf EBN. Bij deze gaswinning ontstaan er regelmatig aardbevingen. In 2021 waren er in Nederland in totaal 95 aardbevingen, waarvan 75 geïnduceerd door gaswinning.

Eerder heeft een echtpaar dat boven het Groningenveld woont onder andere NAM, EBN en de maatschap waarin NAM en EBN samenwerken aansprakelijk gesteld. In Nederland kennen we een vorm van bedrijfsrisicoaansprakelijkheid waardoor de exploitant aansprakelijk is voor de schade die ontstaat door bodembeweging ten gevolge van gaswinning. De Hoge Raad oordeelde daarbij al dat zowel NAM als EBN op deze grond aansprakelijk kunnen worden gesteld.

Slachtoffers kunnen op verschillende manieren schade lijden. In de eerste plaats kan een aardbeving zorgen voor zaakschade, zoals een barst in de gevel of glasbreuk. Daarnaast kan een woning door de gaswinning minder waard zijn geworden. Niemand woont namelijk graag in een gebied waar er regelmatig aardbevingen zijn. Bij de verkoop van een woning komt deze schade vast te staan en zo komt het ook voor een schadevergoeding in aanmerking. De Hoge Raad geeft wel aan dat als de woning nog niet wordt verkocht de omvang van de waardevermindering onvoldoende zeker is om een schadevergoeding toe te kennen, hoewel een voorschot wel mogelijk is. Ook een verlies aan woongenot komt in aanmerking voor een schadevergoeding.

Staatsaansprakelijkheid bij aardbevingen

Wanneer de Nederlandse Staat op de hoogte is van het risico op aardbevingen moet de Nederlandse Staat redelijke en passende maatregelen treffen om schade te voorkomen. Dit is al helemaal het geval als de Nederlandse Staat zelf gaswinningsconcessies verleent.

Als de Nederlandse Staat geen maatregelen treft, kunnen slachtoffers de Staat aansprakelijk stellen. Het maakt daarbij niet uit of het risico op aardbevingen al dan niet een natuurlijke oorsprong heeft. Uiteraard moet het risico op aardbevingen wel bekend zijn, voldoende groot zijn en voldoende wijdverbreide schade veroorzaken.

Zo oordeelde de Hoge Raad eerder al dat de Nederlandse Staat vanaf 1 januari 2005 op de hoogte moest zijn van het risico op aardbevingen en wijdverbreide schade ten gevolge van de gaswinning uit het Groningenveld. Vanaf die datum moet de Staat dan ook passende en redelijke maatregelen hebben getroffen om de schade te voorkomen. Als de Staat dit niet heeft gedaan, is de Nederlandse Staat aansprakelijk.

Andere betrokken partijen die mogelijk aansprakelijk zijn voor aardbevingen

Net zoals de Nederlandse Staat kunnen ook andere partijen aansprakelijk zijn als ze op de hoogte waren van het risico op schade door aardbevingen en geen passende maatregelen hebben getroffen. Het gaat dan voornamelijk om de aansprakelijkheid van professionals, zoals de bouwheer of de architect. In de praktijk accepteert de rechter deze vormen van aansprakelijkheid niet snel, zeker niet bij schade aan woningen die niet recent zijn gebouwd. We bespreken verschillende praktische situaties.

Aansprakelijkheid van de verhuurder voor een niet-aardbevingsbestendige huurwoning

In een eerdere zaak (ECLI:NL:GHARL:2019:7330) trachtten de huurders de verhuurder aansprakelijk te stellen voor psychische klachten in verband met een woning in het Gronings aardbevingsgebied. Volgens de huurders was de woning namelijk niet aardbevingsbestendig gebouwd en had de verhuurder versterkingsmaatregelen moeten doorvoeren om de woning aardbevingsbestendig te maken. De rechter oordeelde dat voor zover de psychische schade aardbevingsgerelateerd is, de verhuurder niet aansprakelijk kan worden gehouden. Zowel het feit dat de woning destijds niet aardbevingsbestendig is gebouwd als dat de aardbevingen zich voordoen, is volgens de rechter niet aan de verhuurder toe te rekenen.

Aansprakelijkheid van de verkoper van een woning met aardbevingsschade

Een ander voorbeeld is dat van de aansprakelijkheid van de verkoper bij het verkopen van een woning met aardbevingsschade. In theorie geldt de non-conformiteitsregeling zoals het in het Burgerlijk Wetboek is opgenomen, maar in de praktijk wijkt men hier in de verkoopovereenkomst vrijwel altijd van af. Bij de verkoop van een woning maakt men bijna altijd gebruik van een standaardovereenkomst, de zogenaamde NVM-koopakte. Hierin is bepaald dat het risico op zichtbare en onzichtbare gebreken overgaat op de koper, waardoor de verkoper niet aansprakelijk is voor verborgen gebreken als aardbevingsschade.

In artikel 6.3 van de NVM-koopakte is echter een garantiebepaling opgenomen: de woning moet geschikt zijn voor normaal gebruik als woonhuis. Als de aardbevingsschade zo groot is dat de woning niet meer geschikt is voor normaal gebruik als woonhuis, is de verkoper toch aansprakelijk en moet hij de herstelkosten vergoeden zodat de woning toch opnieuw geschikt wordt voor een normaal gebruik.

Een tweede uitzondering is er voor de situatie waarbij de verkoper op de hoogte was van het bestaan van de aardbevingsschade, maar waarbij de verkoper deze aardbevingsschade heeft verzwegen. De verkoper heeft namelijk een mededelingsplicht en had gebreken die van wezenlijk belang zijn aan de koper moeten melden. De koper heeft wel een zware bewijslast en moet aantonen dat de verkoper met het gebrek bekend was toen de koopovereenkomst werd gesloten.

De aannemer of de architect en de aansprakelijkheid voor aardbevingen

In sommige gevallen kan van professionals die bij het ontwerp en de bouw betrokken zijn, worden verwacht dat ze daarbij maatregelen treffen om het bouwwerk tegen aardbevingsschade te beschermen. Ook hier speelt natuurlijk de vraag in welke mate het risico hen bekend was.

Een architect zal namelijk maar een fout hebben gemaakt als hij verwijtbaar onzorgvuldig handelde. Dit wil zeggen dat een normaal, zorgvuldig en goed handelende architect in dezelfde omstandigheden, in dezelfde tijd en met dezelfde kennis die fout niet zou hebben gemaakt. In een dergelijk geval kan de aardbevingsschade hem verweten worden.

Een architect die betrokken is bij de bouw van een moderne brug zal met andere woorden rekening moeten houden met een groter incasseringsvermogen dan toen de meeste Nederlandse bruggen in de jaren 60 en 70 zijn gebouwd. Bovendien is er nu ook meer kennis beschikbaar en is een state-of-the-artbrug van de jaren 60 sowieso minder stevig dan een state-of-the-artbrug die vandaag wordt gebouwd. Hierbij laten we de problematiek van de verjaringstermijnen nog achterwege.

Ook andere partijen die bij de bouw betrokken zijn en een fout begaan, kunnen aansprakelijk zijn. Na het bouwkundig ontwerp volgt er namelijk veelal een fase waarin het ontwerp constructief vorm moet krijgen. Hierbij wordt er een beroep gedaan op gespecialiseerde adviseurs of aannemers.

Aansprakelijkheid van de wegbeheerder voor aardbevingen

Het is niet omdat een brug is gebouwd in de jaren 60 dat de brug niet aardbevingsbestendig hoeft te zijn. Enkel kan het de oorspronkelijke architect niet zomaar verweten worden. Het is aan de wegbeheerder om wegen en bruggen te onderhouden en aan te passen aan nieuwe risico's. De wegbeheerder heeft namelijk een zorg- en onderhoudsplicht en kan aansprakelijk zijn als het onrechtmatig handelde door een gevaarlijke situatie in stand te houden.

Verzekeringen en aardbevingen

Aardbevingsschade is in ons land meestal niet goed verzekerd, zeker bij aardbevingsschade aan woningen. Bij een cascoverzekering is aardbevingsschade vaak wel goed verzekerd. Soms is het mogelijk om een derde voor de aardbevingsschade aansprakelijk te stellen. De rechtsbijstandverzekeraar kan het slachtoffer hierbij helpen.

Aansprakelijkheidsverzekeringen bij aardbevingen

Wanneer een derde aansprakelijk is voor de aardbevingen zal de aansprakelijkheidsverzekering dit mogelijk dekken. Dit is bijvoorbeeld het geval voor de aansprakelijkheidsverzekering van de architect die een ontwerpfout maakte. Of de dader al dan niet over een aansprakelijkheidsverzekering beschikt en of deze verzekering al dan niet dekking verleent, is vooraf vaak giswerk. In veel gevallen wordt er daarom eerst gekeken in de richting van de eigen schadeverzekeraar.

Woonverzekering en aardbevingen

In de woonverzekering (de inboedel– en opstalverzekering) is er vrijwel altijd een uitzondering opgenomen waardoor de woonverzekeraar niet hoeft te betalen bij aardbevingsschade, ongeacht of de aardbeving een natuurlijke oorsprong of een menselijke oorsprong heeft. Ook bij andere vormen van extreem natuurgeweld zullen de meeste verzekeraars niet betalen. Dit is anders bij minder extreem natuurgeweld, zoals onweer, storm en hagel. In de polisvoorwaarden zijn de exacte voorwaarden en uitsluitingen terug te vinden.

Autoverzekering en aardbevingen

Terwijl de woonverzekering meestal geen oplossing biedt, doet de autoverzekering dit wel. Zowel in de beperkte als de volledige cascoverzekering is autoschade ten gevolge van natuurrampen meestal wel gedekt. Dit is ook het geval als de aardbeving het gevolg is van menselijk handelen. Enkel in heel uitzonderlijke situaties is dit anders, bijvoorbeeld wanneer de aardbeving het gevolg is van oorlog of een (atoom)bominslag. Deze risico's zijn sowieso vrijwel niet te verzekeren.

Rechtsbijstandverzekeringen en aardbevingen

Wanneer een andere partij volgens het slachtoffer aansprakelijk is voor de aardbevingsschade, kan de rechtsbijstandverzekering worden ingeschakeld. De rechtsbijstandverzekering zorgt voor de juridische begeleiding en verdediging en helpt om een schadevergoeding te bekomen. Eventueel wordt er daarvoor een proces opgestart tegen partijen als NAM of de Nederlandse Staat.