Aansprakelijkheid bij faillissement
Hoe de aansprakelijkheid bij een faillissement is geregeld, is onder andere afhankelijk van de vraag of de onderneming al dan niet rechtspersoonlijkheid heeft. Indien dat het geval is, moet er ook rekening worden gehouden met eventuele fouten van de bestuurder. Dan kan er namelijk sprake zijn van bestuurdersaansprakelijkheid. Als de onderneming geen rechtspersoonlijkheid heeft, geldt er een andere aansprakelijkheidsregeling.
Inhoud
Rechtsvormen met rechtspersoonlijkheid
Een rechtspersoon is een juridische constructie en leidt een virtueel bestaan. Het wordt door de statuten, de reglementen en de wet gevormd. De rechtspersoon heeft een bestuur dat de touwtjes in handen heeft. Daarbij moet het bestuur rekening houden met de statuten, de reglementen en de instructies van de aandeelhouders. Er zijn verschillende rechtsvormen die rechtspersoonlijkheid hebben, zoals de bv en de nv.
Kenmerkend aan een rechtspersoon is dat deze zelfstandig aansprakelijk is voor de veroorzaakte schade. De rechtspersoon kan dus zelf worden gedwongen om een schadevergoeding te betalen als iemand die bij de rechtspersoon is betrokken een fout heeft gemaakt, bijvoorbeeld een medewerker. Als een rechtspersoon failliet gaat, verliezen de investeerders (aandeelhouders) in principe enkel hun eigen investering. Dit is mogelijk anders als er een bestuurder iets kan worden verweten. Dan kan de bestuurder misschien wel aansprakelijk worden gesteld. Dit laatste wordt de bestuurdersaansprakelijkheid genoemd en wordt verder besproken. Eerst focussen we namelijk op de verschillende rechtsvormen met rechtspersoonlijkheid.
Bv (besloten vennootschap)
De bv of besloten vennootschap is een rechtsvorm die alleen of met anderen kan worden opgericht. Er is geen startkapitaal nodig. Een voordeel van de bv is de beperkte aansprakelijkheid van de bestuurder. Het kapitaal wordt verdeeld in aandelen die in het bezit zijn van aandeelhouders. Het is hier dat de hoogste macht ligt. De aandeelhouders zullen de bestuurders belasten met de dagelijkse leiding van het bedrijf. Eventueel kan de bv ook een toezichthouder hebben. Het oprichten van een bv verloopt via de notaris. De notaris zal de officiële statuten en de notariële akte opstellen.
Het is reeds mogelijk om tijdens de oprichtingsfase naar buiten op te treden als bv in oprichting. Zolang er als een bv in oprichting wordt gehandeld, blijft de ondernemer echter zelf aansprakelijk. Nadien ligt de aansprakelijkheid in principe bij de rechtspersoon zelf. Houd er ook rekening mee dat banken dga’s vaak ook privé laten tekenen bij het aangaan leningen. Hierdoor kan de dga toch persoonlijk aansprakelijk zijn voor de terugbetaling van deze lening.
Coöperatie
Een coöperatie is een rechtsvorm die altijd met ten minste twee personen op te richten is. Kenmerkend aan een coöperatie is dat de leden vrij kunnen stoppen en instappen zonder dat de coöperatie wordt ontbonden. Als een lid ziek is, kan een ander lid instappen en het werk overnemen. Het bestuur van de coöperatie gaat met en voor de leden overeenkomsten aan en de winst wordt over de leden verdeeld.
De coöperatie is een rechtspersoon en de bestuurders zijn in principe dus niet aansprakelijk voor mogelijke schulden, hoewel er ook uitzonderingen zijn die later worden besproken. Let wel op, want de leden kunnen wel aansprakelijk zijn. Dit wordt dan bij de oprichting afgesproken. Er kan worden beslist dat de leden zijn uitgesloten van aansprakelijkheid (niet aansprakelijk voor schulden van de coöperatie, ook niet bij een faillissement), dat de leden beperkt aansprakelijk zijn (bijvoorbeeld tot een bepaald bedrag) of dat de leden wettelijk aansprakelijk zijn (hoofdelijk aansprakelijk voor tekorten).
Vereniging
Een vereniging is een rechtsvorm waarbij verschillende mensen samen een doel willen bereiken. De vereniging heeft op zich niet het doel om winst te maken, maar mag dat wel doen. De winst moet dan worden gebruikt voor de maatschappelijke activiteiten van de vereniging. Een vereniging bestaat steeds uit ten minste twee leden en de hoogste macht ligt bij de ledenvergadering. In tegenstelling tot een stichting zijn er dus wel leden. Het is de ledenvergadering die het bestuur benoemt. Een vereniging heeft echter geen aandeelhouders.
Er zijn twee soorten verenigingen: verenigingen met volledige of beperkte rechtsbevoegdheid. Bij een vereniging met volledige rechtsbevoegdheid is de bestuurder in principe niet aansprakelijk voor de schulden. Bij een vereniging met beperkte rechtsbevoegdheid is de bestuurder met het privévermogen aansprakelijk voor de verplichtingen van de onderneming. De aansprakelijkheid van de bestuurder kan worden beperkt door de vereniging in het Handelsregister in te schrijven.
Nv (naamloze vennootschap)
De naamloze vennootschap of nv is een rechtsvorm met rechtspersoonlijkheid die vaak wordt gekozen indien een bedrijf veel startkapitaal nodig heeft. Hiervoor is namelijk ten minste 45.000 euro startkapitaal nodig. Door middel van aandelen is het mogelijk om kapitaal op te halen. De aandeelhouders genieten van het recht om mee beslissingen te nemen in de onderneming. De aandeelhouders zijn in principe niet aansprakelijk, ze kunnen enkel hun investering verliezen. De nv draagt zelf verantwoordelijkheid. Voor de oprichting van een nv is het nodig om naar de notaris te gaan, juist zoals dat ook bij de oprichting van een bv het geval is.
Stichting
Een stichting is een rechtsvorm voor wie een sociaal, ideëel of maatschappelijk doel heeft. Een stichting kan alleen of met anderen worden opgericht. Een stichting is er niet voor het winstbejag van de oprichters. Eventuele winst wordt namelijk gebruikt voor het ideële doel. Een stichting heeft geen leden of aandeelhouders en de bestuurders zijn meestal niet aansprakelijk voor eventuele schulden van de stichting.
Aansprakelijkheid bij rechtsvormen met rechtspersoonlijkheid
Bij de verschillende rechtsvormen met rechtspersoonlijkheid is het bestuur in principe niet aansprakelijk, behalve indien er sprake is van bestuurdersaansprakelijkheid. Een uitzondering is er voor de vereniging met beperkte rechtspersoonlijkheid. Meestal zal de rechtspersoon zelf aansprakelijk zijn. Soms kunnen de leden volgens de statuten ook aansprakelijk zijn.
| Rechtsvorm | Aansprakelijkheid rechtspersoon | Aansprakelijkheid bestuurder | Aansprakelijkheid anderen |
|---|---|---|---|
| Bv | Zelf aansprakelijk | Aansprakelijk bij onbehoorlijk bestuur (zie bestuurdersaansprakelijkheid) | |
| Nv | Zelf aansprakelijk | Aansprakelijk bij onbehoorlijk bestuur (zie bestuurdersaansprakelijkheid) | |
| Coöperatie | Zelf aansprakelijk | Aansprakelijk bij onbehoorlijk bestuur (zie bestuurdersaansprakelijkheid) | Aansprakelijkheid leden is afhankelijk van de statuten |
| Stichting | Zelf aansprakelijk | Aansprakelijk bij onbehoorlijk bestuur (zie bestuurdersaansprakelijkheid) | |
| Vereniging met volledige rechtspersoonlijkheid | Zelf aansprakelijk | Aansprakelijk bij onbehoorlijk bestuur (zie bestuurdersaansprakelijkheid) | |
| Vereniging met beperkte rechtspersoonlijkheid | Vereniging is eerst aansprakelijk indien ingeschreven in het Handelsregister | Meteen aansprakelijk indien niet ingeschreven in het Handelsregister of na de vereniging aansprakelijk indien wel ingeschreven |
Bestuurdersaansprakelijkheid
Bij een rechtsvorm met rechtspersoonlijkheid kan de vennootschap, coöperatie, stichting of vereniging zelf aansprakelijk worden gesteld. De rechtspersoon kan bijvoorbeeld aansprakelijk zijn voor het overlijden van een medewerker na een bedrijfsongeval of voor een schending van het auteursrecht. In sommige uitzonderingsgevallen kan ook de bestuurder aansprakelijk worden gesteld. Dan moet er de bestuurder wel iets kunnen worden verweten. Dit wordt de bestuurdersaansprakelijkheid genoemd.
De bestuurder kan in de eerste plaats aansprakelijk zijn ten aanzien van de rechtspersoon zelf. Dan moet er wel sprake zijn van onbehoorlijk bestuur. Ten aanzien van de faillissementsboedel kan de bestuurder dan weer aansprakelijk zijn bij kennelijk onbehoorlijke taakvervulling. En ten aanzien van derden kan de bestuurder aansprakelijk zijn indien er sprake is van een persoonlijk en ernstig verwijt.
Bestuurdersaansprakelijkheid ten aanzien van de rechtspersoon
De rechtspersoon kan een van zijn bestuurders aansprakelijk stellen op grond van artikel 2:9 BW. Dit wordt ook wel eens de interne bestuurdersaansprakelijkheid genoemd. Deze interne aansprakelijkheid op grond van artikel 2:9 BW komt omdat de bestuurder ten aanzien van de rechtspersoon verplicht is om zijn taak behoorlijk te vervullen. Uit het genoemde artikel volgt dat de bestuurder in principe aansprakelijk is voor de schade die volgt uit onbehoorlijk bestuur, behalve als hem geen ernstig verwijt kan worden gemaakt
Als een rechtspersoon dus meent dat er sprake is van onbehoorlijk bestuur, kan het de bestuurders hierop aanspreken. In principe zijn ze dan hoofdelijk aansprakelijk. Ze kunnen echter wel trachten aan te tonen dat de bestuurder zelf geen ernstig verwijt kan worden gemaakt. Het begrip “ernstig verwijt” is een zwaar begrip. Hierdoor dient er al bijna sprake te zijn van bewuste roekeloosheid of opzet. Een voorbeeld van een “ernstig verwijt” is een bestuurder die op basis van de statuten verplicht is om voorafgaand aan een bepaalde handeling toestemming te vragen aan de raad van commissarissen, maar dit niet heeft gedaan. Als een bestuurder een ernstig verwijt kan worden gemaakt, zijn alle bestuurders hoofdelijk aansprakelijk. Dit tenzij een bestuurder kan aantonen dat hij niet nalatig is geweest bij het treffen van maatregelen om de gevolgen van dit onbehoorlijk bestuur te voorkomen.
Bestuurdersaansprakelijkheid ten aanzien van de faillissementsboedel
Als de rechtspersoon failliet gaat, zal worden nagegaan of er de bestuurders iets kan worden verweten. Indien dat het geval is, kan de bestuurder mogelijk aansprakelijk worden gesteld. De aansprakelijkheid jegens de faillissementsboedel volgt uit de artikelen 2:138 BW (nv), 2:248 BW (bv), 2:50a BW (verenigingen die zijn onderworpen aan de vennootschapsbelasting) en 2:300a BW (stichtingen die zijn onderworpen aan de vennootschapsbelasting). De aansprakelijkheid komt uiteraard slechts in het gedrang als de schulden niet door de liquidatie kunnen worden voldaan.
Opdat de bestuurder hoofdelijk aansprakelijk zou zijn, moet worden aangetoond dat de bestuurder zijn taak onbehoorlijk heeft vervuld en dat hij een belangrijke oorzaak is van het ontstaan van het faillissement. De Hoge Raad heeft eerder aangegeven dat er sprake is van “kennelijk onbehoorlijk bestuur” indien “geen redelijk denkend bestuurder onder dezelfde omstandigheden aldus gehandeld zou hebben”. Er is bijvoorbeeld sprake van kennelijk onbehoorlijk bestuur indien de rechtspersoon geen jaarrekening publiceerde of geen boekhouding heeft bijgehouden.
Als er sprake is van kennelijk onbehoorlijk bestuur kan de individuele bestuurder de aansprakelijkheid ontlopen indien hij kan aantonen dat deze onbehoorlijke taakvervulling niet aan hem te verwijten is én hij niet nalatig is geweest bij het treffen van maatregelen om de gevolgen van het kennelijk onbehoorlijk bestuur af te wenden. Dit vertoont duidelijke gelijkenissen met de regeling die geldt bij de interne bestuurdersaansprakelijkheid.
Het is de rechter die de omvang van de te betalen schadevergoeding moet bepalen. Dit zal niet automatisch even groot zijn als het verschil tussen de openstaande schulden en wat uit de vereffening wordt verkregen. De rechter zal rekening houden met verschillende factoren, waaronder:
De aard en de ernst van de onbehoorlijke taakvervulling
Andere oorzaken die hebben bijgedragen tot het faillissement
De wijze waarop het faillissement is afgewikkeld
De periode waarin de bestuurder in functie is geweest ten opzichte van de periode van onbehoorlijke taakvervulling
Dit laatste volgt uit de matigingsbevoegdheid van de rechter, zoals opgenomen in artikel 6:109 BW.
Bestuurdersaansprakelijkheid ten aanzien van derden
Verder kunnen ook derden de bestuurder aansprakelijk stellen, bijvoorbeeld een schuldeiser van de rechtspersoon. Voor de schuldeiser kan dit een oplossing bieden als de rechtspersoon onvoldoende middelen heeft.
Het klopt dat alleen de rechtspersoon in principe aansprakelijk is voor de schade die volgt uit de niet-nakoming van een verbintenis of een onrechtmatige daad, maar hierop is een uitzondering mogelijk als de bestuurder een ernstig verwijt kan worden gemaakt. Het is daarbij niet vereist dat er sprake is van kennelijk onbehoorlijk bestuur, maar er moet wel sprake zijn van ernstige verwijtbaarheid. Dit criterium vertoont gelijkenissen met het eerder aangehaalde criterium voor de interne bestuurdersaansprakelijkheid.
Administratieplicht van bestuurders en faillissement
Een onderneming dient een administratie bij te houden. Naast het voeren van een goede boekhouding, gaat het onder meer om het opstellen en presenteren van de jaarrekening. Volgens de wet moet het bestuur van de onderneming zorgen voor een deugdelijke administratie. Als het bestuur verzuimt om dit te doen, is er mogelijk sprake van kennelijk onbehoorlijk bestuur en is de bestuurder aansprakelijk.
Opstellen en presenteren jaarrekening
Een schending van de administratieplicht heeft vooral bij een faillissement verregaande gevolgen voor de bestuurders. Indien een bestuurder niet voldaan heeft aan de administratieplicht, wordt vermoed dat er sprake is van onbehoorlijke taakvervulling en dat dit een belangrijke oorzaak is van het faillissement. Samengevat is het principe dus dat de bestuurder aansprakelijk is als er niet is voldaan aan de administratieplicht, bijvoorbeeld als de jaarrekening niet is opgesteld en gepresenteerd.
Onbelangrijk verzuim en aansprakelijkheid bestuurder
Het bovenstaande geldt enkel indien er sprake is van een voldoende belangrijk verzuim. Bij een onbelangrijk verzuim zal een onbehoorlijke taakvervulling niet meteen resulteren in de aansprakelijkheid van de bestuurder. Ook als de bestuurder te goeder trouw en met een goede reden heeft verzaakt aan de administratieplicht zal de bestuurder niet meteen aansprakelijk zijn.
Bestuurdersaansprakelijkheidsverzekering
Als bestuurder van een vennootschap krijg je met een groot risico te maken. Als je een fout of een vergissing maakt, kan je namelijk aansprakelijk worden gesteld. Het risico van persoonlijke aansprakelijkheid na het maken van een fout als bestuurder kan worden afgedekt door middel van een bestuurdersaansprakelijkheidsverzekering. Een bestuurdersaansprakelijkheidsverzekering is niet verplicht, maar is wel aan te raden. Deze verzekering dekt meestal niet alleen de interne bestuurdersaansprakelijkheid, maar ook de externe bestuurdersaansprakelijkheid en de bestuurdersaansprakelijkheid voor onrechtmatige daad. Daarnaast kan ook juridische hulp in de bestuurdersaansprakelijkheidsverzekering inbegrepen zijn.
Rechtsvormen zonder rechtspersoonlijkheid
Wanneer een ondernemingsvorm geen rechtspersoonlijkheid heeft, is er geen onderscheid tussen het zakelijk vermogen en het privévermogen. Hierdoor kan de ondernemer privé aansprakelijk zijn voor schulden en belastingverplichtingen van de onderneming. De genoemde bestuurdersaansprakelijkheidsregeling geldt dan niet: de ondernemer is sowieso privé aansprakelijk. Ook als hem geen ernstig verwijt kan worden gemaakt.
Eenmanszaak
De eenmanszaak is een populaire ondernemingsvorm voor starters. Dit komt onder andere omdat een eenmanszaak eenvoudig op te richten is. De keerzijde is dat de ondernemer persoonlijk verantwoordelijk is voor de eenmanszaak en privé aansprakelijk is voor de zakelijke schulden. Het afsluiten van een aansprakelijkheidsverzekering voor zzp’ers is aan te raden. De eenmanszaak is geen rechtspersoon en als de eenmanszaak failliet gaat, is de ondernemer ook persoonlijk failliet. Indien er sprake is van een huwelijk met gemeenschap van goederen is ook de partner aansprakelijk voor de schulden. Huwelijkse voorwaarden of partnerschapsvoorwaarden kunnen dit wel helpen te voorkomen.
Vof (vennootschap onder firma)
De vof of vennootschap onder firma is een eenvoudige manier om samen te werken met andere ondernemers. Hiermee is het mogelijk om samen onder één gemeenschappelijke naam te opereren. De onderlinge afspraken worden vastgelegd in een vof-contract en startkapitaal is niet nodig. Iedere vof-ondernemer is echter privé aansprakelijk voor de gehele vof. Dit is ook het geval als de schulden door een andere vennoot zijn gemaakt. Indien men in gemeenschap van goederen is getrouwd, kan de partner ook financieel aansprakelijk zijn voor de schulden van anderen. Het belang van goede huwelijkse voorwaarden of partnerschapsvoorwaarden mag daarom absoluut niet worden onderschat.
Commanditaire vennootschap (cv)
De commanditaire vennootschap of cv is een oplossing voor wie weinig geld heeft, maar wel wil ondernemen en daarbij startkapitaal nodig heeft. Bij een cv is er sprake van een stille vennoot of geldschieter die bij het bedrijf betrokken is. Bij het oprichten is het opstellen van een cv-contract aan te raden. De cv is geen rechtspersoon en de beherende vennoten zijn dus privé verantwoordelijk voor de handelingen en de schulden van de cv. De stille vennoot is echter niet privé aansprakelijk, hij kan enkel het ingebrachte kapitaal verliezen. Opgelet: als de stille vennoot zich buiten het bedrijf bekend maakt en rechtshandelingen stelt, kan hij wel gewoon privé aansprakelijk zijn.
Maatschap
De maatschap is een manier om samen met zakelijke partners onder dezelfde bedrijfsnaam een beroep uit te oefenen. Hierbij is geen startkapitaal nodig, maar iedere maat dient wel iets in te brengen. Dit kan bijvoorbeeld ook arbeid zijn. Net als bij de vof is iedere deelnemer privé aansprakelijk. Men is aansprakelijk voor een gelijk deel van de schulden. In de toekomst zal het verschil tussen de maatschap en de vof verdwijnen en zal de vennootschap rechtspersoonlijkheid krijgen. De ingangsdatum van deze wetswijziging is nog niet bekend.
FAQ over de aansprakelijkheid bij een faillissement
Eerder is besproken wat de bestuurdersaansprakelijkheid is en hoe de aansprakelijkheid bij een faillissement is geregeld. Het is belangrijk om te weten in welke gevallen een bestuurder of ondernemer persoonlijk aansprakelijk kan worden gesteld. Het gaat om heel belangrijke materie en het is zeker niet ondenkbaar dat je hier nog vragen over hebt. De belangrijkste vragen over de aansprakelijkheid bij een faillissement en de bestuurdersaansprakelijkheid zijn hieronder beantwoord.
In welke gevallen kan een bestuurder aansprakelijk worden gesteld?
In de meeste gevallen kan de bestuurder van een vennootschap niet persoonlijk aansprakelijk worden gesteld. De bestuurder kan wel persoonlijk aansprakelijk worden gesteld als er sprake is van kennelijk onbehoorlijk bestuur of van een persoonlijk en ernstig verwijt. De bestuurder kan aansprakelijk zijn ten aanzien van derden, ten aanzien van de vennootschap of ten aanzien van de faillissementsboedel. In het laatste geval moet het kennelijk onbehoorlijk bestuur wel in een voldoende ruime mate aan het faillissement hebben bijgedragen.
Wat is het verschil tussen interne en externe bestuurdersaansprakelijkheid?
Interne bestuurdersaansprakelijkheid heeft betrekking op de aansprakelijkheid van de bestuurder ten opzichte van de rechtspersoon die hij bestuurt. Externe bestuurdersaansprakelijkheid heeft betrekking op de aansprakelijkheid van de bestuurder ten opzichte van derden, zoals schuldeisers van de vennootschap.
Wat is het verschil tussen een eenmanszaak, een vof, een maatschap en een cv?
Een eenmanszaak is een ondernemingsvorm waarbij er geen onderscheid is tussen het zakelijk vermogen en het privévermogen. Dit is ook het geval bij de vof, de maatschap en de cv. Het grootste verschil is dat een eenmanszaak alleen wordt opgericht. Bij een vof, maatschap en cv zijn er meerdere ondernemers betrokken en gaat het om een samenwerkingsverband.
Wie is er aansprakelijk bij een cv?
Bij een cv zijn de beherende vennoten persoonlijk aansprakelijk voor de handelingen en de schulden van de cv, terwijl de stille vennoot alleen het ingebrachte kapitaal kan verliezen.
Kunnen bestuurders zich verzekeren tegen bestuurdersaansprakelijkheid?
Ja, bestuurders kunnen zich verzekeren tegen bestuurdersaansprakelijkheid door middel van een zogeheten bestuurdersaansprakelijkheidsverzekering. Raadpleeg altijd de polisvoorwaarden om na te gaan wat deze verzekering al dan niet dekt.